Het apenproces (1)

In twee artikelen wordt stilgestaan bij een van de beroemdste processen in de Verenigde Staten, het zogenaamde ‘Apenproces’ of ‘Scopesproces’, gehouden in het plaatsje Dayton in Tennessee in 1925.
Het ging in dit proces over het al dan niet mogen onderwijzen van de evolutietheorie op scholen en is een markeringspunt geweest in het imago van Bijbelgetrouwe christenen als ‘fundamentalisten’ en heeft voor ons leerzame lessen. Het proces laat helder de macht van de media zien en de kracht van de lobby die tegen Bijbelgetrouw christelijk onderwijs is.
Hoewel het proces zich afspeelde in 1925 is vooral de verdedigingsrede – die echter nooit uitgesproken werd! –hedentendage voor christenen die de betrouwbaarheid van de Bijbel, ook als het gaat over de schepping in zes dagen, nog de moeite waard om kennis van te nemen.

De voorgeschiedenis
1919 – Een biologieboek van G.W. Hunter voor highschoolstudenten verschijnt.   Het boek bevat een deel over evolutie. In de staat Tennessee wordt dit boek gebruikt o.a. door de docent John Scopes (1900-1970) op de Rhea County High School.
1922 – William Jennings Bryan en anderen beginnen een campagne om het doceren van de evolutietheorie op scholen te verbieden.
Bryan (1860-1925) was een Amerikaans advocaat en politicus en van 1913-1915 minister van Buiten-landse Zaken. Voor de Democratische Partij was hij driemaal presidentskandidaat. Na zijn verlies van de campagne van 1900 spreekt hij regelmatig tegen de evolutietheorie en voor een striktere interpretatie van de Bijbel. Hij vond o.a. dat Darwins theorieën de moraliteit aantastten. In zijn strijd tegen het darwinisme richtte hij zich vooral op het onderwijs in deze theorie op scholen en steunde hij het verbod op dergelijk onderwijs in enkele zuidelijke staten. Zijn inspanningen worden beloond, want…

21 maart 1925 – In het Huis van Afgevaardigden van Tennessee wordt een wet aangenomen (de zgn. ‘Butler Act’) die het doceren van de evolutietheorie op publieke scholen verbiedt.
21 april 1925 – Scopes bespreekt met zijn studenten het deel van Hunters biologieboek over evolutie zoals hij al jaren doet.
3 mei 1925 – Het bestuur van de American Civil Liberties Union (ACLU) in New York bespreekt de wet uit Tennessee en komt met een persbericht, dat het elke docent zal bijstaan die deze wet wil overtreden.
Om een lang verhaal kort te maken: dit bericht wordt overgenomen in kranten en er wordt iemand ge-vonden die een proefproces wil uitlokken om de (on)grondwettelijkheid van deze wet te laten beoorde-len. Scopes wil er wel aan meewerken, hij ontvangt een dagvaarding, wordt gearresteerd en hangende het proces weer vrijgelaten. Scopes moet voor een jury verschijnen. De ACLU verklaart zich bereid om hem bij te staan met financiële hulp, juridisch advies en publiciteit. Hoogleraar in de rechten John Neal is bereid Scopes te verdedigen en ook journalisten worden aan het verdedigingsteam toegevoegd.
De World Christian Fundamentals Association vraagt Bryan de aanklagers van Scopes in het proces bij te staan, hetgeen Bryan bereid is te doen.

Het proces
25 mei 1925 – Zeven studenten verklaren aan de jury dat Scopes de evolutieleer gedoceerd heeft en hij wordt formeel in staat van beschuldiging gesteld en de procesdatum wordt vastgesteld op 10 juli.
Scopes reist naar New York, spreekt met het bestuur van de ACLU en wil graag een andere advocaat nl. Clarence Darrow, één van de beroemdste Amerikaanse strafpleiters, wat wordt toegestaan.
Darrow (1857-1938) was een Amerikaans strafpleiter en lid van ACLU. Hij was een vurig pleitbezorger van agnosticisme, persoonlijke vrijheid en de afschaffing van de doodstraf.
Begin juli komt Bryan naar Dayton en loopt het stadje vol met advocaten, deskundigen, journalisten en evangelisten, kortom met allen die het belang van dit proces inzien en het willen volgen.
Op 10 juli 1925 begint het proces, dat in de kern om niets anders gaat, dan de vraag of Scopes de Butler Wet heeft overtreden. Het wordt echter een nationale mediagebeurtenis en een strijd tussen evolutionisten en creationisten!
Darrow en de ACLU, wilden de (on)grondwettelijkheid van de wet laten beoordelen, maar dat kon niet in dit proces. Dat zou pas – alleen na veroordeling van de aangeklaagde – in hoger beroep kunnen worden beoordeeld door een gerechtshof. Daarom vroeg Darrow om de aangeklaagde schuldig te verklaren aan het overtreden van deze wet en af te zien van beide slotpleidooien, omdat die niet meer nodig waren, want de verdediging van de aangeklaagde vroeg juist zijn veroordeling! Darrow zei, dat Scopes zijn studenten inderdaad geleerd heeft dat de mens afstamt van een lagere klasse van dieren, dat dat niet tegengesproken wordt en dat het iedereen tijd en geld zou besparen als de jury de beschuldigde schuldig zou verklaren!
William Jenning Bryan had weken gewerkt aan zijn pleidooi ter schuldigverklaring, maar die was door deze zet van Darrows geheel overbodig geworden en hij kon hem niet meer houden.

Scopes wordt inderdaad schuldig verklaard en door de rechter veroordeeld tot $100 boete.

En daarna…
William Bryan overlijdt vijf dagen na deze uitspraak. Na zijn overlijden geeft mevrouw Bryan de tekst van het niet-gehouden pleidooi aan Bryans vriend George Milton, president en redacteur van The Chat-tanooga News, die de rede alsnog publiek gemaakt heeft.
In hoger beroep wordt de uitspraak van de rechter vernietigd, omdat volgens de constitutie van Tennes-see de jury het recht heeft de hoogte van de boete te bepalen, als die hoger is dan $ 50 en niet de rechter. John Scopes wordt door deze vormfout vrijgesproken en is daarna niet meer berecht.
Scopes verklaart later in 1927, nadat alles voorbij is, dat hij de wet niet overtreden had, omdat hij de lessen over evolutie overgeslagen had, maar dat zijn advocaten de studenten ten behoeve van de voortgang van het proces anders had laten verklaren.
Dit proces had een mijlpaal moeten worden in de Amerikaanse geschiedenis, maar was geëindigd in een soort circus. Er waren eigenlijk alleen maar verliezers. Bryan, omdat hij zijn pleidooi niet mocht houden. Darrow, omdat het hof de zaak in hoger beroep niet verder wilde behandelen op een vormfout. De journalisten, die in grote getalen opgekomen waren. Er waren meer dan 200 journalisten om het proces te verslaan en dagenlang had het proces de voorpagina’s van talloze Amerikaanse kranten gehaald. Er waren getrainde chimpansees die kunstjes voor het gerechtsgebouw vertoonde. Er werden smaad- en spotredenen over Bryan en de inwoners van Tennessee gepubliceerd en creationisten werden weggezet als lieden die achterlopen en onwetenschappelijk zijn.
Maar vooral waren de creationisten verliezers. De publiciteit die er hierover geweest was, had een enorme toename in de verkoop van boeken over de evolutie teweeggebracht. Daarnaast is door die publiciteit het imago van Bijbelgetrouwe christenen door dit proces sindsdien blijvend beschadigd. Er zijn over het proces veel boeken geschreven, cartoons getekend, films gemaakt en er is zelfs muziek op gecomponeerd. In de film Inherit the Wind komt Darrow als een vrijheidsheld naar voren en de integere Bryan als een onverbeterlijke creationist en fundamentalist.
De rechtbank is in 1979 gerestaureerd is, waarbij de oorspronkelijke rechtszaal in ere hersteld is en elk jaar worden daar nog delen van het proces nagespeeld…

Beeldvorming
De beeldvorming over dit apenproces werkt tot op heden nog door in de verkeerde indruk die gewekt wordt, alsof het proces aangespannen was door fundamentalisten die wilden voorkomen dat de evolutie op scholen geleerd wordt en dat de rechtbank gevonnist heeft, dat dat geleerd mocht worden, omdat die fundamentalisten geen argumenten tegen het evolutionisme hadden.
Er is wat dat betreft dus weinig nieuws onder de zon. Ook nu maken zich lobbygroepen sterk om het ‘fundamentalistische Bijbelonderwijs’ op scholen te bestrijden en belachelijk te maken en hebben de media, die hieraan graag meewerken, een onvoorstelbare invloed op de publieke opinie.

De rede van Bryan (‘Bryan’s Last Speech’) is tot op heden nog zeer de moeite waard om kennis van te nemen. In een volgend artikel willen we die reden samenvatten. Hij bevat een beknopte maar gefundeerde kritiek op de evolutietheorie, ook op de gevolgen ervan voor ethiek en moraal. Na bijna 100 jaar is daarvan nog niets achterhaald.

 

R.P. Plattèl