Bekijk het pesten eens anders (3)

Een warm nest belangrijk voor ieder kind (3)

Het is één van de grootste maatschappelijke problemen van onze tijd, dat veel kinderen niet weerbaar blijken, terwijl aan de andere kant er ook veel kinderen zijn die zich structureel schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag. Hoe komt het toch dat steeds meer kinderen zo slecht in staat zijn om hun grenzen te verdedigen, en dat er anderzijds zoveel kinderen zijn die de grenzen van anderen niet respecteren? Het blijkt dat er veel van afhangt uit wat voor gezin kinderen komen en dan vooral of kinderen een goede band met hun ouders hebben.

Drie voorwaarden
We weten dat kinderen die thuis een warm nest hebben, die de kans hebben gekregen om zich veilig te hechten aan hun ouders, een enorme voorsprong hebben op hun leeftijdsgenoten die dat voorrecht niet hebben. Zo is bekend dat kinderen die veilige gehecht zijn, doorgaans eerder de normen en waarden van thuis overnemen en psychisch steviger in hun schoenen staan. In het vorige artikel is er al op gewezen dat er drie voorwaarden zijn, wil een kind zich veilig kunnen hechten. De eerste is dat je als kind toegang hebt tot het hart van je ouders. De tweede is dat de ouders sensitief-responsief reageren. Dit betekent dat de ouders kunnen aanvoelen wat een kind nodig heeft en daar ook adequaat op reageren. De derde voorwaarde is dat ouders grenzen stellen, zodat een kind een veilig territorium heeft. Grenzen betekenen, dat je een ander behandelt zoals je zelf behandeld wilt worden. Omgekeerd heb je er als kind ook recht op dat je zo ook wordt behandeld. Sensitief-responsief, dat vereist aanwezige ouders en niet teveel wisselende verzorgers. Vooral tijdens de eerste 2-3 levensjaren is dit belangrijk. Een te lange scheiding verstoort de hechting. Als ouders niet sensitief-responsief zijn – of niet voorspelbaar – zal de hechting uiteindelijk verstoord raken. Als de hechting verstoord is, ligt dat meestal aan de ouders.Maar niet altijd. Je ziet dat bijvoorbeeld bij adoptiekinderen die in de eerste maanden van hun leven te maken hebben gehad met ernstige fysieke of emotionele verwaarlozing. Het vermogen om zich te hechten kan bij deze kinderen zo erg beschadigd zijn, dat het nooit meer goed komt. Maar meestal is ook voor deze kinderen nog herstel mogelijk.

Vreemd gedrag
Hoe komt het eigenlijk dat juist kinderen die niet veilig gehecht zijn, zich vreemd gedragen? Als een kind niet veilig gehecht is, betekent dit dat een kind geen goede band heeft met zijn ouders. Vaak omdat ze geen toegang hebben gekregen tot het hart van hun ouders. En dat betekent, dat deze kinderen ook nooit de gelegenheid hebben gekregen om hun gevoelens te uiten en te verwerken. Om te begrijpen waarom een kind daardoor beschadigd raakt, moeten we proberen ons te verplaatsen in zo’n kind. Laten we dat maar eens proberen….
Als je als kind je gevoelens niet kunt uiten en verwerken, omdat de band met je ouders is verstoord, dan wordt je psyche een hogedrukpan en raakt een kind in een emotioneel isolement. Eenmaal in zo’n isolement, ontwikkelen ze ook geen goed invoelend vermogen. En dat laatste is nu juist belangrijk voor een goede gewetensontwikkeling: dat je je kunt verplaatsen in een ander. En een goede gewetensontwikkeling is uiteraard ook belangrijk voor je sociale vaardigheden en weerbaarheid, opdat je weet waar de grenzen zijn. Kinderen die dit overkomt, zijn vaak emotioneel gekwetst. Diep van binnen kennen ze een enorme frustratie, omdat ze hun gevoelens niet kunnen uiten en verwerken. Om niet opnieuw gekwetst te worden, sluiten deze kinderen hun gevoel af voor de buitenwereld. Maar kinderen die hun gevoel afsluiten voor de buitenwereld, hebben zelf ook geen toegang meer tot hun gevoel. En als je geen toegang hebt tot je gevoel, dan kun je je emoties ook niet begrenzen. Bij kinderen die niet veilig gehecht zijn, zien we daarom vaak problemen met de emotie-regulatie. Vaak hebben ze moeite met het beheersen van hun emoties. Het gevolg is dat bij kinderen van het ontremde type de woede meestal naar buiten slaat. Die gaan het afreageren op anderen. Dit zijn meestal kinderen die de grenzen van anderen niet respecteren. Het zijn kinderen die we op school herkennen als notoire pesters. Bij de geremde types zie je dat die woede veel eerder naar binnen slaat en kan leiden tot allerlei psychische stoornissen naarmate ze ouder worden.
Zowel de geremde als de ontremde types zijn dus niet weerbaar en sociaal vaar-dig in de goede zin van het woord. In een groep – zoals een schoolklas – zien we dan ook vaak dat de ontremde types proberen de groep te domineren, terwijl de geremde types doorgaans angstvallig afwachten wat er gaat gebeuren. Veiligheid thuis gaat dus vooraf aan weerbaarheid. Als we willen dat onze kinderen sociaal vaardig worden en dat ze psychisch stevig in hun schoenen staan, moeten we thuis zorgen voor een veilig, warm nest. En een warm nest is er één waar tijd en aandacht is voor de kinderen, waar liefde en genegenheid is tussen de ouders en kinderen, maar waar ook grenzen zijn, zodat kinderen leren wat hun eigen veilig gebied is en welke grenzen van anderen ze niet mogen overschrijden. Dit is, zoals we in een vorig artikel zagen, geen garantie dat kinderen altijd op het rechte pad blijven, maar de kans dat ze ontsporen, is statisch gezien veel kleiner dan leeftijdsgenoten die het voorrecht van een warm nest moeten missen. Het is ook geen garantie dat kinderen uit een warm nest nooit psychisch in moeilijkheden komen, maar ook hier geldt: de kans op langdurige psychische stoornissen is bij kinderen uit een goed nest veel kleiner. En wat dacht u van de seksuele ontwikkeling van een kind? Om maar één voorbeeld te noemen: we weten toch allemaal dat mensen die hun kinderen misbruiken, zelf ook vaak in hun jeugd misbruikt zijn?

Zwak punt
Hoe komt het toch dat het ene kind zich vanwege een verstoorde hechting ont-wikkelt tot crimineel, een ander kind daardoor een psychische stoornis ontwik-kelt, terwijl er bij een derde kind sprake kan zijn van een verstoorde seksuele ontwikkeling? Het antwoord is, dat ieder mens wel ergens een zwak punt heeft. Bij sommigen is dat punt snel bereikt, terwijl anderen veerkrachtiger blijken, maar uiteindelijk heeft ieder mens ergens een zwak punt.

Praktische adviezen
Ik geef u nog een paar praktische voorbeelden van dingen die van belang zijn voor de hechting:

Volgens de Bijbel zijn we geschapen als een eenheid van geest en li-chaam. Dat betekent dat het ongeboren kind niet alleen groeit in het li-chaam van de moeder, maar ook in haar geest. Niet alleen de lichamelijke conditie van de moeder heeft rechtstreeks invloed op haar kind, maar ook haar geestelijke en psychische gesteldheid. Een moeder die psychische moeilijkheden of teveel stress tijdens de zwangerschap heeft, kan er toe leiden dat de hechting al verstoord is nog voordat het kind wordt geboren.
Wat daarom ook invloed heeft op de hechting: Is de moeder in blijde verwachting? Is het kind gewenst?
Indien mogelijk is het altijd aan te bevelen een kind het eerste jaar te laten slapen op de kamer van de ouders. Een baby apart op een eigen kamer bemoeilijkt dat ouders sensitief-responsief reageren.
Laat een klein kind nooit alleen achter in het ziekenhuis, maar laat één van de ouders bij het kind slapen, anders heb je daarna gegarandeerd een kind met een hechtingsprobleem en zal het u heel veel tijd en moeite kosten om dat te herstellen.
Borstvoeding is niet alleen gezonder, maar bevordert de hechting. Dat geldt ook voor fysiek contact in het algemeen: knuffelen, stoeien, enz.
Ik heb het al eerder opgemerkt: vooral tijdens de eerste twee/drie le-vensjaren is het belangrijk dat de primaire hechtingsfiguur aanwezig is. Als u uw kind in een vreemde omgeving brengt, met steeds wisselende verzorgers, dan zal dat de band met uw kind verstoren.
Het is voor ieder kind belangrijk dat hij merkt dat hij gezien wordt door zijn ouders en daarom is het belangrijk dat ouders benoemen wat een kind doet en voelt.
Naast straf bij grensoverschrijdend gedrag, is het ook nodig een kind re-gelmatig te belonen, bijvoorbeeld door ook eens een compliment te geven.
Tenminste iedere dag een moment van exclusieve aandacht voor uw kind. Bijvoorbeeld voorlezen: met uw kind op schoot of tegen u aan. Neem bij voorkeur een boek dat aansluit op de belevingswereld van uw kind. Als uw kind voor het eerst naar school gaat, kunt u een boekje voorlezen over een kind dat ook voor het eerst naar school gaat. Praat daar samen over. Vertel dat u het vroeger ook best spannend vond, toen u voor het eerst naar school ging, maar dat het allemaal erg mee viel. Daarmee laat u aan uw kind zien dat u begrijpt wat er in hem omgaat. Tegelijk reduceert dat de spanning bij uw kind.
Het is voor onze kinderen heel belangrijk dat ze hun gevoelens kunnen uiten, zodat ze deze ook kunnen verwerken. Er is geen geschikter middel dan het gebed. Juist in het gebed kunnen we de dingen aan de orde stellen die ons en onze kinderen ten diepste bezig houden. Juist het gebed is het ultieme middel om je angsten en zorgen, maar ook de leuke dingen in het leven te uiten. Kinderen die van hun ouders leren om hun gevoelens te uiten in het gebed, kunnen die gevoelens beter verwerken. Maar vooral het feit dat deze kinderen leren dat ze zich veilig kunnen hechten aan hun Schepper, Die voor hen wil zorgen als de goede Herder, is voor hen van onschatbare waarde.

Perfecte ouders?
U zult na alles wat opgemerkt is, misschien het idee hebben gekregen dat een kind bijna perfecte ouders nodig heeft om zich veilig te kunnen hechten. Maar als er één ding gevaarlijk is in de opvoeding, dan is dat wel perfectie. Niemand is perfect, en in een sfeer van kunstmatige perfectie kan geen enkel kind gelukkig zijn. Specialisten in hechting stellen dan ook, dat zelfs de beste ouders in 70% van de gevallen onvoldoende sensitief-responsief zijn. Laten we er a.u.b. niet naar streven om de perfecte ouders te zijn. Weet u wat wel belangrijk is: dat onze kinderen het gezin ervaren als een warm nest, en dat kan alleen in een sfeer waarin je kunt leren van je eigen fouten en die van anderen, ook van de fouten van je ouders. En laten we vooral ook niet vergeten dat veilig gehechte kinderen zeker geen perfecte kinderen zijn. We leven sinds de zondeval in een gebroken werkelijkheid. Perfecte gezinnen bestaan niet. Maar onze kinderen moeten thuis en op school kunnen ervaren dat er van de Bijbel een heilzame invloed uitgaat. Laten we tot slot het belangrijkste niet vergeten: Aan ’s Heeren zegen is het al gelegen (Ps 127). Waar vinden we Gods zegen? Dat vinden we even verder, in Psalm 133: “Waar liefde woont gebiedt de Heer de zegen, daar woont Hij zelf daar wordt Zijn heil verkregen, En ‘t leven tot in eeuwigheid.” Dat dit ook mag gelden voor onze gezinnen en voor onze scholen!

Zeger Wijnands

Zeger Wijnands schreef zijn boek Als je wordt buitengesloten. Hoe ouders en leraren een einde kunnen maken aan pestgedrag. naar aanleiding van eigen ervaring als leerling, leraar en vader.