Bijbel in postmoderne tijd - Bijbel & Onderwijs

Omgaan met de Bijbel in een postmoderne tijd (lezing)

Samenvatting van de lezing gehouden door drs. R.H. Matzken voor de ledenvergadering van de Vereniging Bijbel & Onderwijs op 13 juni 2002 te Amersfoort

A. Het postmodernisme als paradox

1. Niet lang geleden schreef de Franse filosoof Jean-Francois Lyotard een boek met de titel:Hoe ik het postmodernisme aan mijn kinderen uitleg. Nu is het al moeilijk om het postmodernisme te begrijpen, laat staan om de gevolgen uit te leggen. Heb geduld, ik ga het proberen.

2. De term postmodern betekent: wat komt na het moderne. Taalkundig is dat een paradox, want het Latijnse woord ‘modern’ staat voor recent. Wat komt er dan na recent? Hieruit blijkt al de paradox van het woord!

3. Het postmodernisme is precies het tegendeel van het modernisme. Dat is het erfdeel van de Verlichting uit de 18^e eeuw, met als voornaamste kenmerken:

menselijke rede, objectieve kennis, universele wetten,
een maakbare wereld door de vooruitgang van wetenschap en techniek,
talen en symbolen als middel voor zinvolle communicatie.

4. Het postmodernisme constateert, dat dit allemaal radicaal is verdwenen (Derrida gebruikt hiervoor de term ‘deconstructie’). Wie daar nog aan vasthoudt, leeft in een illusie. Die stelt zichzelf buitenspel en communiceert niet meer in de 21^e eeuw. Anderen zien het ineenstorten van alle systemen als een bevrijding van elke onderdrukking van een vrije persoonlijkheid.

5. Eigenlijk staat de term ‘postmodernisme’ gewoon voor ‘new age’. In het esoterische denken volgt het tijdperk van Waterman (Aquarius) op het tijdperk van Vissen (Pisces). In de postmoderne filosofie is de rede van de verlichting nu vervangen door het irrationele en spirituele denken.

6. Wie het postmoderne denken goed tot zich laat doordringen, kan zich er alleen maar over verbazen dat er nog steeds zoveel goeds, zoveel moois in deze wereld is! Misschien komt het wel vanwege de paradox: de postmodernist verwerpt de wortels, maar wil de vruchten liever niet kwijt! (rejecting the roots whilst retaining the fruits)

7. Wortel A. In plaats van de rede treedt het gevoel; in plaats van het argument komt de ervaring. Men wordt niet meer overtuigd, maar heeft er “(g)een goed gevoel over.” Dit is van grote invloed op het gebied van de kennisleer (epistemologie) en de hermeneutiek (interpretatie van taal en symbolen), en daarmee op ons omgaan met de Bijbel.

8. Wortel B. Dit gaat over de relatie tussen de tekst en de lezer. Men leest de tekst niet meer in de context (van de auteur), maar alleen in zijn eigen context (van de lezer). Op die manier wordt kennis niet meer ontdekt en overgedragen, maar wordt kennis ‘gemaakt’, en wel door het individu ten dienste van zijn eigen ‘authentieke’ ontwikkeling. Een bekend voorbeeld hiervan is het boek ‘Ontketende liefde’ van Clark Pinnock, die in plaats van het bijbelse godsbeeld zijn eigen ‘god van creatieve liefde’ ontketent.

9. Wortel C. In de jaren ’90 zijn alle grote ideologische stelsels ingestort, en daarmee hun belofte van een menselijk utopia op aarde:

Het marxistisch leninisme moest het afleggen tegen glasnost, perestroika en Tsjernobyl.
Het maoisme stortte in met de dood van hun grote Stuurman Mau Ze Dong.

Het seculair humanisme bracht welvaart met lege harten (De Eendimensionale Mens).
De Frankfurter Schule zocht bevrijding van repressie, gezag en taboes, maar bracht verlies aan oriëntatie, samenhang, begrip voor waarden en normen.

10. Het wegvallen van de absolute maatstaven van wetenschap, religie en menselijke relaties (bijv. in opvoeding en onderwijs; relaties tussen jongens en meisjes) heeft geleid tot een groot vacuüm. Dit is vruchtbare grond voor nieuwe vormen van spiritualiteit (New Age) en het herleven van het aloude Keltische, Nordische en Saksische heidendom. Daarbij komen nog de overzeese natuurreligies van Indianen, Afrikanen, Japanners, Chinezen en Tibetanen (Pokémon, Harry Potter, Halloween, Kippenvel, Griezelbus, Stonehenge).

11. Het grootste gevaar is niet dat het kwaad oprukt, maar dat het wordt ontkend. Of zelfs dat het wordt verwelkomd om toch maar te kunnen (massa)communiceren. Iemand schreef ons: Het B&O-magazine is een van de weinige bladen die niet buigen voor de tijdgeest; houwen zo!

Geen standaards en maatstaven meer, niet meer openstaan voor argumenten
In naam van het pragmatisme wordt alles aanvaard dat ‘werkt’
In naam van de tolerantie wordt ieder bezwaar weggedaan als ‘fundamentalisme’.

B. De Bijbel is juist nu voluit actueel!

12. Er is niets nieuws onder de zon!
Typisch postmoderne uitspraken uit de Bijbel zijn:

“Iedereen deed wat goed is in zijn eigen ogen, want er was geen koning in Israël”
De opmerking van Pilatus: “Wat is waarheid?”
De filosofen op de Areopagus, die “wel eens wilden horen wat die zaadpikker (Paulus) te vertellen heeft.”
Uit de Bijbel kunnen wij dus leren hoe aan postmodernen effectief te communiceren.
13. Nu zijn er een heleboel manieren hoe het niet moet en velen proberen dat:

een evangelie zonder katangelie, liefde zonder waarheid,
een God van liefde, zonder heiligheid; christen-zijn zonder discipelschap,
laten vallen van de absolute waarheidsclaim (toegeven aan syncretisme),
uitschakelen van de Bijbelse logica en ratio, gaan ‘zweven’,
relativeren van de leer ter wille van de eenheid,
postmoderne uitlegkunde (wegnemen van wortel A en B),
spiritueel verwarren met geestelijk,
technieken om “God te laten spreken”.

Zie hiervoor de brochure ‘De zwevende Bijbel’ (zie webshop)

14. Hoe dan wel? De Bijbel leert dat duidelijk, bijv. in Handelingen 17: Sla een brug en breng Gods boodschap: onversneden maar eigentijds. Een oproep tot berouw en bekering. Metanoia (anders denken) betekent: wisseling van paradigma, “tot de wet en de getuigenis”. Epistrephoo (omkeren) betekent: gemotiveerd zijn om de richting van je leven, je levensstijl te veranderen.

15. Wij verwijzen graag naar de Verklaringen van Chicago, een document over

Onfeilbaarheid en Gezag van de Heilige Schrift
Interpretatie en Verstaan van de Heilige Schrift.

De moderne theologen moesten hier niets van hebben;
Maar in onze postmoderne tijd zijn al die stellingen weer voluit actueel.
Wie eraan voorbijgaan laten alleen maar zien hoeveel zij achter de tijd aanlopen!

C. Hoe bereiken we onze postmoderne jeugd?

16. Het dilemma van deze tijd is dat de jeugd zich afkeert van de ouderen. Waarom?

Beide hebben zowel gelijk als ongelijk.
De ouderen: omdat zij blijven staan in de 20^e eeuw; zij houden vast aan traditionele bewoordingen en “hebben niet gehuiverd voor de goden van de nieuwe eeuw” (Deut. 32:17).
De jongeren: omdat zij volledig breken met het verleden, de Bijbelse leer; geschiedenis zien als onnodige ballast en daarmee openstaan voor alle fouten waartegen profeten en apostelen, kerkvaders en reformatoren hebben gestreden.

17. Onze boodschap is een boodschap van hoop, zeker zo relevant als de voortgang van het Evangelie in ‘de antieke wereld’. Daarvoor gaan wij terug naar Stelling 3.

De jeugd wordt niet meer geboeid door de oude, voorbije waarden van de Verlichting. Het postmodernisme heeft daar korte metten mee gemaakt: laten wij ons daarover verheugen en er gebruik van maken!
De oude grote systemen en hun geloof in de vooruitgang zijn voorgoed verdwenen (maar nieuwe komen op, zoals radicale islam, nieuw-heidendom en gaiacentrisme). Dit heeft geleid tot zinloosheid, depressie, hedonisme, esoterica. Maar luister daarachter naar hun eigen ‘schreeuw om leven’!
Ons antwoord moet zijn:

Leer onze jeugd en hun leiders opnieuw de Bijbel te lezen en maak hen vertrouwd met de Bijbelse begrippen.
Ouderen: stap over naar de 21^e eeuw; jongeren: veracht de leer niet, toets de geesten en aanvaard leiding! Maak onze kinderen weerbaar vanuit het Evangelie en vul het vacuüm met de radicale boodschap van discipelschap.

18. Nu komt laatste paradox:

Veel ouderen zijn blijven steken in het oude modernisme, wetenschappelijk, politiek en religieus niet meer van deze tijd.
Steeds meer ouderen stappen over naar het postmodernisme en ruilen daarmee de oude tijdgeest in tegen de nieuwe tijdgeest.
Maar jongeren staan open voor een ‘andere reality’, ook die van het christelijk geloof. Achter hun hedonisme, hun hang naar occultisme, zit een verlangen naar zin en doel van het leven, onderscheid tussen echt en onecht; duidelijkheid en oriëntatie

19. Wie geeft hen hun wortels terug? Wie vertelt hen het Grote Verhaal, His Story? Hoe maken wij Col 2:2-9 aan hen reëel? Om te beginnen aan hun ouders, hun leraren, hun voorgangers en leiders!