Schrijfdans-een beoordeling

Beoordeling van de schriftpsychologische methode Schrijfdans op de basisschool volgens levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische maatstaven.

Ten geleide

1. Schrijfdans in vogelvlucht

2. Criteria beoordeling schrijfmethoden

3. Beschrijving van de weekthema’s

4. Punt voor punt beoordeling

Conclusie en open vraag

Ten geleide
De afgelopen jaren bellen steeds meer ouders (en soms scholen) Bijbel & Onderwijs op over de methode Schrijfdans. Volgens een recent schrijven van de auteur aan de scholen voor primair onderwijs, is de methode momenteel op bijna 20% van alle scholen in Nederland in gebruik.

Een moeder meldt ons: “Ik kan de methode niet beoordelen, maar constateer dat mijn kind zich heel anders gaat gedragen. Zou het soms komen door…?”
Een jongen werd tijdens het tekenen van mandala’s onder begeleiding van (house) muziek door een stem overmeesterd die zei: “Gooi die stoel kapot.” Dat deed hij dan ook, waarop de leraar contact met de ouders opnam over hun ‘moeilijke kind’. Andere kinderen zijn thuis hyperactief en ’s nachts angstig (bijvoorbeeld over de schreeuwende mensen bij een vulkaan die uitbarst), tot aan nachtmerries toe.
Jonge kinderen gaan weer bedplassen en zijn moeilijk ‘schoon’ te krijgen.

Gaat het hier nu slechts om enkele incidenten of hebben wij hier te maken met het topje van de ijsberg? Bijbel & Onderwijs ging op nader onderzoek uit en liet zich daarbij ook adviseren door de pedagoog prof. dr. Reinhard Franzke uit Hannover, die veel onderzoek heeft verricht naar het verschijnsel van de zgn. spirituele pedagogiek en daarover tal van publicaties op zijn naam heeft staan.
Eind 1999 hebben wij met de auteur van de methode, mevr. Ragnhild Oussoren-Voors en haar man, een openhartig gesprek gevoerd, waarbij ook prof. dr. Reinhard Franzke aanwezig was. De beide standpunten werden uiteengezet met begrip voor elkaars overwegingen en waarschuwingen.

Bij de ‘Praktische verklaringen, tips en ideeën’ gaat de auteur in op de vraag: ‘Schrijfdansen in het christelijk onderwijs?’ “Een enkele keer komt het voor dat christelijke scholen en christelijke stromingen afgeschrikt worden door de bevrijdende gedachte achter de schrijfdansmethodiek. Gesloten ogen en zachte muziek zouden je in een ‘andere wereld’ kunnen brengen. Waar blijft de grens tussen deze en gene wereld, dat wil zeggen: de werkelijke en de fantasiewereld? Aangezien de methode zich richt op schrijven, het aardse materiele vlak, is er geen reden tot ongerustheid. De thema’s spelen in op de grote fantasie van elk kind en lenen zich goed voor creatieve uitingen en muziektekeningen; zij dienen om blokkades in het onbewuste naar de oppervlakte te brengen en er wat mee te doen; schriftelijke bevestiging en oefeningen bijvoorbeeld! Hierdoor leert het kind zich juist op een goede manier te uiten en zich te kunnen geven aan de ander.”

Deze woorden geven blijk van een spirituele denkwereld, die verborgen ligt achter het ‘aardse materiële vlak’. Is dat nu de onschuldige fantasiewereld van de kinderen of wordt voor hen een ‘andere wereld’ ontsloten van geestelijke machten?
Ons onderzoek omvat een kritische beschrijving van de methode zelf en een evaluatie op grond van een aantal opvoedkundige en onderwijskundige criteria. Omdat deze beoordeling vooral gericht is op het christelijk onderwijs, zijn hieraan levensbeschouwelijke criteria toegevoegd.

Daarbij gaan wij ook in op het gebruik op de scholen en de invloed ervan op de kinderen. Wij beginnen dus met een kennismaking met de methode.


1. SCHRIJFDANS IN VOGELVLUCHT
De methode Schrijfdans bestaat uit een handleiding voor de leerkracht met daarbij een aantal geluids- en videocassettes. De auteur van de methode, mevr. Ragnhild Oussoren-Voors, is zich als schriftpsychologe (een ander woord voor grafologe) steeds meer gaan specialiseren in de (onderstelde) schrijfproblematiek bij kinderen. Wat haar hierbij beweegt, vat zij samen met de sympathiek-klinkende woorden:

Op natuurlijke, kindvriendelijke en gezonde wijze zullen wij gezamenlijk vreugde en nieuw leven inblazen in de schrijfontwikkeling van onze kinderen!

Schrijfdans biedt dit aan als een vorm van kindgerichte therapie. Daaruit blijkt ook de afkomst van deze methode, namelijk de Duitse ‘Schreibbewegungstherapie’ van Magdalena Heermann. Evenals bij sommige andere moderne onderwijsmethoden is het denkgoed afkomstig uit de zgn. remedial teaching. Wat bij kinderen met leer- en gedragsstoornissen werkt, wordt nu toegepast op normale kinderen. Hiermee verschuift de pedagogiek naar therapie, zonder vast te stellen waarom deze kinderen eigenlijk therapie nodig zouden hebben.

In de praktijk van het onderwijs krijgen leraren, kinderen en ouders te maken met de zogenaamde weekthema’s zoals Vulkaan, Landschapswandeling en Mandala’s. Hierbij zijn allerlei kritische kanttekeningen te plaatsen, maar om recht te doen aan de methode, en voor een goed begrip, gaan wij eerst in op datgene wat in het (uitgebreide) voorgedeelte is vermeld. Daarbij gaat het allereerst om de vraag of schrijven een puur technische vaardigheid is dan wel de neerslag van een spiritueel proces (dat dan nader gedefinieerd moet worden). Met andere woorden, gaat het hierbij om het aanleren van technische vaardigheden, door het toepassen van psychologisch inzichten? Of krijgen wij hierbij te maken met krachten en machten van een verborgen (occulte) werkelijkheid die wel bestaat, maar voor ons mensen verboden is? Een gedachtewereld die wij moeten ontmaskeren en waarvan wij zo nodig afstand moeten nemen?

Het vermelde doel van Schrijfdans is hetzelfde als bij iedere schrijfmethode:
Het bevorderen van een vloeiend handschrift en van het plezier in het schrijven.
Maar bij de weekthema’s wordt een heel ander doel vermeld:
Door het verband tussen lichamelijke en schriftelijke uitdrukkingsbewegingen hebben de weekthema’s invloed op de totale persoonlijkheid

Dit noodzaakt ons om het onderliggende doel nader te onderzoeken. Maar eerst een kennismaking met de negen weekthema’s:

Vulkaanlosmaken van de ledematen, een bevrijdend gevoel, ‘warming up’, stimulans van schrijfbewegingen. Het geeft gelegenheid om te praten over je lichaam, gevoelen en angsten.

Landschapswandeling/Krongelidongontspannen van je lichaam en geest, een stimulans tot fantaseren. Het bevordert de rust maar kan daardoor het clownkind juist onrustig maken. Het schept de gelegenheid om te praten over de ideeën en dagdromen van de kinderen.

Rond en Achtenrustgevende, schommelende beweging; geeft een veilig gevoel. Stimuleert de kruisbewegingen tussen de ogen en de hersenen, logisch denken. Probleem en conflict oplossend. Stimuleert een vloeiende beweging.

Rechte lijn, Hoek en RobotBevestigt ‘ik-’gevoelens, ‘swinging’, lichaamscoördinatie, zelfstandigheid, structuur en uithoudingsvermogen

TreinStimuleert tegengestelde signalen (arcades en guirlandes). Het verhoogt de schrijfsnelheid en traint de letterverbindingen. Stimulans tot ademhalings-bewustzijn

BoomBeklemtoning van het ‘ik’. Lichamelijke en schriftelijke bewegingscoördinatie, in een snel tempo. Discipline en spontaniteit, organisatie en improvisatie.

Zilveren vleugelsstimuleert de vloeiende schrijfbewegingen. Bewustzijn van het verschil tussen spanning (van de andere thema’s) en ontspanning. Schept gelegenheid om te praten over vrijheid, belevenissen en gevoelens.

Katten: heen-stop-en-weer schommelbeweging, stimuleert het lichaamsbesef; handen-ogen, oren-stemcoördinatie. Belangrijke bewegingen voor de letterverbindingen: oceaangolven.

Mandala: recht en rond: gerichte oog- en organisatie oefening. Stimuleert het ‘ik’-bewustzijn en gevoel voor verdeling en organisatie. Het verhoogt de zekerheid omtrent de basisbewegingen door een verkorte combinatie van alle weekthema’s.

Hiermee wordt de bewering als zou het bij Schrijfdans puur en alleen gaan om het materiële, gelogenstraft. Uit al deze uitspraken en oefeningen spreekt een mensbeeld dat heel anders is dan bij alle bestaande schrijfmethoden. Het is een mensbeeld waarvan ook de antroposofische ‘vrije’ scholen uitgaan en dat spiritueel-holistisch van aard is. Hieruit kunnen wij nu reeds het volgende concluderen:

1. Het is uiteraard toegestaan om bij een methode uit te gaan van een geheel andere levensbeschouwing dan de meeste bestaande ‘neutrale’ methode, maar wij achten het niet correct dat dit niet expliciet wordt vermeld.
2. Het is eveneens niet correct om eventuele bezwaren van het christelijk onderwijs terzijde te schuiven door te suggereren dat christenen worden afgeschrikt door “de bevrijdende (lees: ondogmatische?) gedachte achter de schrijfdansmethodiek”.
3. Christelijke scholen hebben, als scholen-met-de-Bijbel, juist tot taak om alle aangeboden methoden en materialen te onderzoeken en de toetsen aan Gods Woord, en daaruit het goede te behouden.
Bij deze taak en opdracht wil dit EDUkatern van Bijbel & Onderwijs behulpzaam zijn.

Bij onze beoordeling gaan wij uit van de christelijke identiteit van de school. Deze hebben wij toegelicht in enkele brochures, zoals

Positief Christelijk Onderwijs

Identiteit van de Schoolgids

en de recente folder

Identiteit in drie Dimensies.

Deze identiteit heeft verschillende aspecten: een bestuurlijke, een pedagogische en een bijbelse. Wij gaan hier voorbij aan de bestuurlijke identiteit (de christelijke school is een school van de ouders) en behandelen achtereenvolgens de levensbeschouwelijke, de pedagogische en de didactische identiteit, welke laatste bij Schrijfdans zo’n grote rol blijkt te spelen.


3. BESCHRIJVING VAN DE THEMALESSEN
Uit bovenstaande negen thema’s nemen wij hier twee voorbeelden. De overige zijn vermeld in het EDUkatern, dat u bij ons kantoor kunt aanvragen.
De cursief afgedrukte zinnen zijn uit de methode overgenomen.


Landschapswandeling
 of Krongelidong
Aan de kleuters wordt uitgelegd dat bij vulkaanwerk we alles wat we niet in ons lichaam wilden, eruit hebben gegooid, ver weg! Vandaag ga je op een andere manier ontspannen, zodat je een rustig gevoel krijgt in je lijf. Om goed te luisteren moet je heel stil kunnen zijn. Daarom mag je niet praten, fluisteren of lachen. 
Doe je ogen dicht. Terwijl je de muziek hoort stel je je een landschap voor. Misschien daar waar je graag op vakantie gaat. In je fantasie kan je een berg beklimmen, zwemmen in een meertje of ruiken aan een bloem. Kijk maar om je heen, misschien kom je wel dieren tegen… (In de experimentele uitgave stond: … of ontmoet je iemand die je wat te vertellen heeft? Misschien wil je een uitstapje in de ruimte maken en andere planeet-bewoners ontmoeten.)

Dit is niet anders dan visualiseren via meditatie, een techniek die zowel bij yoga als TM wordt beoefend. Door middel van de zachte muziek en de begeleidende woorden worden kinderen gebracht in een lichte hypnotische trance. Meestal blijft het bij de eerste oefening bij een statisch landschap en komt de dynamiek van de zgn. ‘verschijningen’ pas in een volgende oefening.

Als de muziek klaar is, doe je je ogen weer open en kun je je ‘wandeling’ zien (die je met je krijtje op het papier hebt getekend); teken erbij wat je wilt of wat je hebt beleefd. Misschien ziet het er niet uit als een dier dat vanzelf is ontstaan door het wandelen met het krijtje op de muziek. Teken ogen, oren, staart, poten en daar is je kringelidong-beest!
Hierbij moeten de kinderen kronkelende bewegingen maken met het hele lijf.

Esoterische, religieuze herkenning Bijbelse weerlegging
De sjamanen (Siberische tovenaars) roepen hun hulp- en beschermgeest aan die hen verschijnen in de vorm van een krachtdier. Met een rituele dans bootsen zij het krachtdier na dat weldra hun lichaam vult, zodat zij de wereld der geesten kunnen betreden.
Het ‘krachtdier’ dat de kinderen zo ‘leuk’ nadansen is de aloude slang of draak. Bovendien kan dit leiden tot zgn. automatisch handschrift, waarbij geesten de kinderen leren tekenen en schrijven.
De Bijbel verbiedt in niet mis te verstane taal alle toverij van de inwoners van Kanaän de bekendste teksten staan in Leviticus 19 en Deuteromium 18.
De slang of draak is geen ander dan de satan of duivel, zie Op. 12:9 en 20:2

Mandala’s zijn op het eerste gezicht gewoon concentrische tekeningen. De mandala is een oertaal in geconcentreerde vorm, een kunstuiting die zowel in beeld als in klank wordt uitgebeeld. Carl Gustav Jung heeft de mandala’s in Europa ingevoerd en gebruikte ze (in zijn psychoanalyse en -therapie) als middel tot contact met de ‘andere wereld’. Hij noemde hun taal de ‘archetypische taal’, waardoor een mensen-kind zijn ‘authentieke’ Zelf leert kennen.
Moderne spirituele pedagogen spreken van de “helende werking van mandala’s die mensen helpt bij de integratie van hun eigen persoonlijkheid.” Bij mandala-tekenen leren kinderen “hun eigen krachtbron te ontsluiten” en ontdekken zij “hun parallellen in de hogere, kosmische werkelijkheid als hun eigen centrum of kosmogram”.

Vandaag gaan we een zon of een ster ‘schrijftekenen’, die in een cirkel begint en steeds groter en verder straalt. Mandala is een ander woord voor cirkel in een Aziatische taal. Daarom kun je zo’n stralencirkel ook mandala noemen. In het oosten tekenen kinderen en volwassenen mandala vormen met een stokje in het zand, ook versieren ze er hun huis mee. Het staat mooi, maar heeft ook een diepere betekenis Als je een steen in het water gooit, komen er kringen in het water, groter en groter. De steen is het begin, het centrum, de start van de beweging. Als je een mandala tekent of je armen rond om je heen laat draaien ben jij zelf in het midden van alles. Jij bent die steen in het midden geworden, en wordt groter en groter, je groeit!

Esoterische, religieuze herkenning Bijbelse weerlegging
Het woord mandala komt van het Sanskriet en betekent heilige of magische kring. Sommige mandala’s beelden Indische goden af, andere magische symbolen en de Indische chakra-leer.
Mandala’s zijn bedoeld als hulpmiddel om het bewustzijn op één punt te richten en zo te voeren tot een toestand van trance. Het helpt de kinderen ook om te visualiseren en ze te brengen tot buiten-het-lichaam reizen. Voor deze beide doelen werden ze eeuwenlang door sjamanen en yogi’s gebruikt.
Dit is de levensfilosofie van Lucifer, die door God met grote schoonheid en luister was geschapen, totdat hij zichzelf ging zien als het centrum van alles, voor wie alle koningen zich buigen. God maakte de bron van dit denken bekend aan twee van zijn profeten: Jesaja in hfd. 14:12-14 en Ezechiël in hfd. 28:15-19.

 

Conclusie
Nog afgezien van alle bijbelse overwegingen, achten wij de opzet van de methode Schrijfdans ook pedagogisch en (kleuter)didactisch onverantwoord. Jammer dat de professionele pedagogen en didactici tot nu toe niet hebben opgemerkt wat kinderen en hun opvoeders allang weten.