Charisma uit de diepte - Bijbel & Onderwijs

Behandeling van de dieptepsychologie van Carl G. Jung en de invloed daarvan op de psychotherapie als onderdeel van de (post)moderne spirituele pedagogiek, door drs. R.H. Matzken

Dit boek is niet specifiek voor het onderwijs geschreven, maar primair voor de pastorale counselling. Via de zgn. remedial teaching komen echter allerlei vormen van psychotechniek ook het onderwijs binnen en als gevolg daarvan krijgt het onderwijs deels het karakter van psycho-therapie. Vandaar dat deze studie hierbij is opgenomen ter verduidelijking van de achtergronden van de zgn. spirituele pedagogiek.

Met name verwijzen wij naar

Hoofdstuk I. De bronnen uit de diepte, speciaal
I.2. Jung’s ‘collectieve onbewuste en andere vondsten’, zoals

Jung’s droom van het psychische huis
Jung’s theorie van de archetypen
Jung’s individuatieleer; niet meer Ik maar Zelf!
Jung’s holistische ethiek als sleutel tot het geluk.

Hoofdstuk II. De diepte als bron van de nieuwe charisma’s, speciaal
II.1. De Bijbel als symbolenboek en het geloof als ervaring
II.6. Onze houding tegenover de invloed van New Age en de esoterica op de christenheid

Hieronder volgt een stukje uit de inleiding, over De bronnen van de diepte

Met deze titel geven wij aan dat de mensheid, op zoek naar genezing en heil, een nieuwe weg meent gevonden te hebben, nl. via het neerdalen in de diepte van de menselijke ervaring. De vader van deze diepte-psychologie, die eerst de wereld, later ook de kerk deze weg gewezen heeft, is Carl Gustav Jung, wiens denken wij in dit hoofdstuk zullen analyseren. Dit is best een vermetel werk, want het gaat hier om het slechten van een krachtig bolwerk van denken dat niet alleen ‘de wereld’ maar in toenemende mate ook ‘de kerk’ is binnengedrongen en op tal van plaatsen heeft overmeesterd.

Ook over Jung zijn veel boeken geschreven, meestal door zijn volgelingen, met her gevolg dat thans, ruim dertig jaar na zijn dood, het denken van Jung steeds meer ingang vindt. Steeds meer mensen gaan zich hiervoor interesseren en dat is dan ook de reden dat kortgeleden Jung’s autobiografie opnieuw in het Nederlands is verschenen 1). Wij zullen trachten in kort bestek het denken van Jung weer te geven, door vanuit het leven van Jung de belangrijkste onderdelen van zijn leerstukken te belichten. Daarmee beogen wij de lezer te helpen om te komen tot een herkenning van dit denken in het New Age denken en de integratie van het occulte in het dagelijks leven.

Maar het gaat ons niet alleen om de leer van Jung, en ook niet primair om de invloed hiervan op het moderne denken als zodanig, hoe belangwekkend en onthullend dit ook moge zijn. Het gaat ons primair om de invloed van Jung’s denken op de christenheid, die in toenemende mate open komt te staan voor het jungiaanse denken, dat toch qua mensbeeld en godsbeeld haaks staat op datgene wat de Bijbel leert. Dit laatste komt speciaal aan de orde in het in 1991 verschenen boek van Els Nannen: Carl Gustav Jung, der getriebene Visionär 2), waarvan de achterzijde vermeldt:.

Niet alleen de dieptepsychologie en de psychoanalyse, ook de theologie, en zeer recent ook de New Age-beweging, werden diepgaand door C.G. Jung beïnvloed. Uit zijn puur subjectief beleven en ervaren heeft Jung algemeen geldende normen voor de verhoudingen tussen mensen afgeleid en daaruit zijn zgn. ’therapieën’ ontwikkeld.
Het zal duidelijk worden dat Jung’s psychologie een heilsleer is en zijn psycho-therapie een heilsweg. Wanneer wij deze analytische psychologie nader bezien blijkt dat wij hier te maken hebben met een religie in een psychologisch gewaad. In deze tijd zijn er in toenemende mate religieuze mensen, die door Jung’s theorieën gefascineerd zijn. Sommigen leggen het erop toe om daarmee Gods Woord te verklaren of aan te vullen, anderen is het voor alles te doen om ‘een reis naar binnen’ in de betekenis die Jung hieraan geeft.

Men zal geschokt zijn wanneer men leest door welke machten Jung zich liet leiden: “De geest der diepte nam mijn verstand en al mijn kennis en stelde deze in dienst van het onverklaarbare en het tegenstrijdige . . . Deze beroofde mij van mijn spraak en schrift voor alles dat niet in dienst van dit éne stond, namelijk het in elkaar opgaan, het versmelten van zin en tegenzin.”

Voor Jung lag het heil in de ‘collectieve ziel’, het ‘collectieve onbewuste’: dat hield voor hem zowel ‘demon’ als ‘god’ in, wat voor hem synoniemen waren.
Wij vinden hier de achtergronden van de seculaire psycho-therapie, waardoor veel mensen zullen herkennen wat zij wel als ‘unheimisch’ aanvoelen maar niet onder woorden kunnen brengen. Tot hun schrik ontdekken velen dat tegenwoordig dit heidense gedachtengoed ook in veel kerkelijke en charismatische counseling voorkomt, en wij merken daarbij op dat veel evangelische leiders, die pal hebben gestaan tegen de bijbelkritiek, nogal argeloos staan tegenover dit nieuwe psychologische evangelie! 3) Wij denken hierbij aan Klinische Pastorale Training, die veel kerken als eis stellen voor hun pastors, ook voor pastors in ziekenhuizen enz. Maar ook aan de zgn. innerlijke genezing, waarbij wordt gezocht naar de helende krachten ‘in de diepte van zichzelf’ en men toegang krijgt tot het ‘helende charisma’ dat in ieder mens verborgen zou zijn.

Wij nodigen de lezer uit om ons in deze ontdekkingstocht te volgen, omdat hier de theoretische basis wordt gelegd voor diep-ingrijpende conclusies, die na het toetsen aan de Heilige Schrift tot oordelen gaan worden. Het is aangrijpend dat het denken van Jung, met name vanaf zijn sterfjaar, zo’n grote invloed heeft gekregen in christelijke kringen, eerst in de charismatische en evangelische beweging en thans ook in de kerken der reformatie. Deze invloed kan vanuit de recente geschiedenis worden aangetoond en wij hopen dat dit velen tot inzicht en inkeer mag brengen, die dikwijls onbewust en onbedoeld deze weg zijn gegaan. Sommige christenen hebben hiervan hun levenswerk gemaakt en moeten thans erkennen dat zij op een verkeerde basis hebben gewerkt. Met de beste bedoelingen zijn zij niettemin voor velen tot een verleiding en een val geworden in een periode waarin hun ‘cliënten’, dikwijls vanwege een psychische nood, zeer kwetsbaar waren.

Aan de invloed van het denken van Jung in de christelijke gemeente is het tweede hoofdstuk gewijd: de bronnen van de nieuwe charisma’s. Het zal blijken dat hierdoor bij uitstek het pastoraat besmet is met een denken dat niet alleen ‘menselijk’ is of ‘seculair’: losgemaakt van de bijbelse grondslag, ofschoon wel omhangen met bijbelse woorden. Sterker nog, wij kunnen stellen dat hiermee een andere geest, die zichzelf noemt ‘de geest uit de diepte’, de christelijke counseling is binnengedrongen, waardoor mensen die gecounseld worden zelfs occult belast kunnen worden!

In hoofdstuk 3 geven wij dan een aantal voorbeelden van de wijze waarop dit ‘psychologische evangelie’ in de praktijk werkt. Het gaat ons daarbij niet zozeer om allerlei namen te noemen van mensen en groepen die deze methoden zijn gaan hanteren, maar bovenal om de lezer te helpen om de vele valse leringen te onderscheiden, vooral op het gebied van hulpverlening en counseling. Om deze reden geven wij eerst een theoretische uiteenzetting van het denkenen de leer van Jung dat aan nagenoeg al het moderne pastoraat ten grondslag ligt.