De spil van het gezin: de vader
Herstel van het vaderschap. Opvoeden hoe doe ik dat?
Inleiding
Er zijn weinig onderwerpen die zo aan het hart van God liggen als het Vaderschap. Als ik me afvraag welke gebeurtenis mij het diepst heeft geraakt in mijn leven dan was dat mijn wedergeboorte. Jezus noemt alleen al in het Johannes evangelie God meer dan 100 keer “de Vader” of “zijn Vader”. Pas na zijn opstanding zegt Hij tegen zijn discipelen in Johannes 20:17 “Ik vaar op naar mijn Vader en uw Vader”. Jezus kwam op aarde, stierf aan het kruis, stond weer op uit de dood om mensen wedergeboren te doen worden, zodat zij God als hun eigen Vader leren kennen. Hoe zouden wij het vaderschap invulling kunnen geven zonder dat wij eerst wederom geboren zijn?
De tweede diepe ervaring die ik in mijn leven mocht mee maken was, nee niet mijn huwelijk, maar de geboorte van mijn eerste zoon! De huwelijkssluiting was natuurlijk prachtig geweest, maar daar was ik ten volle bij betrokken. De daaropvolgende zwangerschap probeerde ik zoveel mogelijk te beleven. We hadden een “wekenoverzicht” waarin iedere week stond hoe de baby groeide, welke organen gevormd werden enz.. De uitgetelde datum kwam in zicht en toen kwamen de weeën. We gingen naar het ziekenhuis en ik mocht bij de bevalling wezen. Wat ik ook deed of hoe ik mij ook inleefde ter plaatse het was mijn vrouw die de bevalling deed. Ik stond erbij en keek ernaar. Maar wat een onbeschrijfelijke diepe ervaring de geboorte van je eigen zoon.
Maar dan!?! Hoe gaat het met de opvoeding? Wie doet dat? Wat is de rol van de vader ? Vragen voor jonge ouders en als de kinderen al het huis uit zijn en we soms moeten vaststellen dat onze kinderen gescheiden zijn of niet meer de kerk/gemeente bezoeken dan komt de vraag boven: “Heb ik het verkeerd gedaan?“ Voldoende reden om eens na te denken over opvoeden.
De ‘Spockgeneratie’
Ik ben van de ‘Spockgeneratie’. Het boek, “Baby- en kinderverzorging& opvoeding”, van deze bekende Amerikaanse kinderarts lag in ons huis en dat werd op ons toegepast. Dit boek (eerst uitgave 1946) was na de Bijbel het meest verkochte boek in Amerika tijdens het leven van dr.Spock en is in 39 talen vertaald en met actualisaties nog steeds ook in Nederland verkrijgbaar.
Het boek was revolutionair, goed leesbaar en benadrukte de intuïtieve rol van de ouders. Het boek begint met de zin “Vertrouw op jezelf. Je weet meer dan je denkt te weten.” Het benadrukte de individuele aanpak per kind waarbij per levensfase en bijbehorende behoeften op basis van de psychoanalyse (Freud) invulling aan de opvoeding werd gegeven. Hij pleitte voor meer genegenheid en minder discipline. Het was een opzoekboek waarbij ouders een oplossing voor hun eigen situatie konden vinden en sloot dus aan bij de “self-help-generatie”. De Nederlandse editie werd aangepast aan de hier geldende situatie en ook door de jaren heen geactualiseerd aan maatschappelijke trends zoals de ‘vrije opvoeding’ in de jaren zestig, ‘gender-neutraliteit’ van de jaren zeventig en ‘veganistische (= afzien van dierlijke producten) levensstijl’ uit de jaren negentig. Ook komen onderwerpen naar voren als opvoeding in een één ouder gezin, dagopvang, homo-ouders en gelijkheid tussen ouders in de opvoeding. Kortom hij ging mee met zijn tijd en dreef daarmee verder af van de Bijbel. Ik sta hierbij langer stil vanwege zijn grote invloed op het opvoeden gedurende meerdere generaties in Nederland en omdat ik niet andere opvoedkundige ontwikkelingen in het bestek van dit artikel verder kan behandelen. Wat is er van de ‘Spock-generatie’ geworden? Materieel gezien ging het voor de wind, maar moreel en geestelijk gezien kunnen we vaststellen dat veel gezinnen er droevig bij staan zowel in onderlinge relaties als in de relatie met God. De God die zo graag onze Vader wil zijn. Hoe komt dat? Bij het lezen van de eerste woorden in het boek van dr. Spock ging de wissel om. “Vertrouw op jezelf. Je weet meer dan je denkt te weten”, is dat niet dezelfde echo die we kennen uit de mond van de vader der leugen “Gij zult als God zijn” (Gen 3:5) De boom was begeerlijk om daardoor verstandig te worden. Maar Paulus zegt in Rom 1:21 “maar hun overleggingen zijn op niets uitgelopen, en het is duister geworden in hun onverstandig hart. Bewerende wijs te zijn, zijn zij dwaas geworden”.
Opvoeden tot wat en tot wie?
Opvoeding is het proces waarin een kind wordt gevormd naar de normen en waarden van zijn/haar opvoeder(s) en daarmee meestal naar de voornaamste normen en waarden van de samenleving waarin hij leeft. Voeden wij onze kinderen op tot hemelburger of alleen tot burger van de Nederlandse samenleving? De achterliggende filosofie van de opvoeding is door de eeuwen heen aan verandering onderhevig geweest, maar de Bijbelse visie niet. Opvoeden beoogt behalve socialisatie van het kind ook het tot zelfstandigheid brengen. De maatschappij hanteert daarbij de leeftijd van 18 jaar (o.a. stemmen, studiebeurs, volledige zelfbeschikking). Industrialisatie en secularisering hebben geleid tot verzelfstandiging van het individu ten opzichte van de groep. Daarmee is de zelfstandigheid opgeschoven richting individuele onafhankelijkheid, een voorportaal van eenzaamheid.
Vanwege schaarse woonruimte in de jaren vijftig en zestig kon je trouwen als je woonruimte en een inkomen had. Werk was geen probleem tot de eerste oliecrises (1974). Men trouwde jong. Daarna werd de link tussen werken, wonen, trouwen en kinderen krijgen steeds losser. Was je volwassen, als je uit huis ging om te studeren of als je een baan had? De vraag is wat is volwassenheid? De hersenen bereiken doorgaans pas hun volwassen vorm, omvang en functioneren tussen 21 en 24 jaar. Met name de hersencentra die wezenlijk zijn voor het beoordelen van risico’s, voor lange termijnplanning en voor zelfbeheersing, het beheersen van impulsen en gevoelens, zijn nog ‘onder constructie’. Vanuit Bijbels perspectief zouden we daaraan toe moeten voegen dat je pas volwassen bent als je de Heere Jezus hebt leren kennen. De wet is dus een voogd, een opvoeder, voor ons geweest tot Christus (Galaten 3:24).
Gods plan
Gods welbehagen is alleen in Christus. Daarom lezen we dat God ter voorbereiding van de volheid der tijden, alles onder één hoofd, dat is Christus, samen wil vatten (Ef 1:10). Wil je zegen ontvangen dan moet je onder dat éne hoofd staan. Wij zien nu nog niet dat alles Hem onderworpen is, maar daar gaat het wel naar toe. Paulus schrijft dat “Wanneer alles Hem onderworpen is, zal ook de Zoon zelf Zich aan Hem onderwerpen, …, opdat God zij alles in allen (1 Kor 15:28). De zondeval heeft de mens onder God weggehaald en ook de vrouw onder de man met alle gevolgen van dien. God gaf aan de mensen niet alleen de opdracht tot vermenigvuldiging, maar ook tot onderwerping van de aarde (Gen 1:28). Door de zondeval is dit uit het zicht geraakt. Door wedergeboorte wordt onze positie hersteld en kunnen wij nu al als gezinnen en Bijbelse gemeenten leven tot eer en heerlijkheid van God, onze Vader (Ef 5:23).
Taak van de vader: hoofdschap
De taak van de vader in het ouderschap is in eerste instantie zijn plaats ten volle innemen onder Christus. Dit betekent gehoorzaamheid aan Gods geschreven Woord en de inwoning van de Heilige Geest. We kunnen onze kinderen de Bijbel niet onderwijzen als we niet eerst zelf onderwezen zijn. Hij moet het Woord van God onderwijzen en toepassen als een priester in zijn gezin. Naast het goede onderwijzen waarschuwt hij tegen ver- en misleiding. Dagelijks gebed is hierbij noodzakelijk. Hij heeft een voorbeeldfunctie om zijn vrouw en kinderen lief te hebben: zoals Christus(!), dus met een volledige overgave. Zonder wedergeboorte wordt de tucht of achterwege gelaten (bandeloosheid) of harteloos toegepast soms leidend tot mishandeling. De vader is als hoofd de eerste in tijd, rang en plaats. Niet om stil te zitten, maar als degene die leiding geeft en actie onderneemt. Concreet is dit in te vullen in kerkgang, gezamenlijke avondmaaltijd, klussen in huis, vakantieplannen of grote beslissingen zoals verhuizen.
Er ligt verder een taak om kinderen op te voeden tot het brengen van gerechtigheid en barmhartigheid in de kerk/gemeente en de maatschappij. Zorg (kleding en voeding) en bescherming (huisvesting) van het eigen gezin behoren tot zijn primaire taak voor het heden en de toekomst (ziekte, ontslag, overlijden). De opvoeding is pas volbracht als de zoons zelf tot ‘hoofd’ zijn geworden en dochters hun plaats onder een ander ‘hoofd’ hebben gevonden.
De taak van de school
Het is duidelijk dat op grond van de Bijbel de eerste en ook de eindverantwoordelijkheid van de opvoeding bij de ouders ligt. Vanaf de jaren tachtig kreeg de school naast vakinhoudelijke ook opvoedkundige taken. Dit dreigde door te schieten. In 2004 constateerde het SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau), dat veel docenten aangaven dat er een taakverschuiving plaatsvond van het gezin naar de school. Het SCP gaf ter verklaring o.a. de groeiende arbeidsparticipatie van moeders en de toename van eenoudergezinnen. Scholen zeiden het gebrek aan opvoeding te moeten compenseren, al vonden de ouders dat zij de verantwoordelijkheid niet bij de school legden. Ook bij christelijke gezinnen en scholen speelde deze problematiek! Kinderen krijgen een dagopening tijdens de eerste les, dus hoeft er geen stille tijd te worden gehouden. Vervolgens zijn deze dagopeningen veelal verdwenen en ook het Bijbellezen na de maaltijd vindt nauwelijks nog plaats. In 2013 heeft het SCP in “Samen Scholen” de materie opnieuw onder de loep genomen. Voor- en naschoolse opvang en budgettaire beperkingen hebben de opvoedkundige taken van de school fors uitgehold. De leraren ervaren echter, dat er nauwelijks nog aan de opvoeding thuis wordt gewerkt en dat zij de hele dag politieagent moeten spelen. Een opvoedkundig vacuum is ontstaan.
Slotwoord en oproep
Het is de hoogste tijd dat iedere vader zijn rechtmatige positie vindt en inneemt. De belofte in Gen 3:15 dat het nakomelingschap de kop (roshe (Hebr.)= hoofd; de eerste keer dat dit woord in de Bijbel wordt genoemd!) van de slang zal vermorzelen is in Christus vervuld. In Christus delen wij in die overwinning en we mogen gaan staan en knielen, opdat onze eigen kinderen tot Gods doel zullen komen in relatie tot Hem, in hun huwelijk en in de maatschappij. Het is hartverscheurend dat in sommige kerkelijke kringen de geloofszekerheid ten onder wordt gehouden. Hoe kun je kinderen tot Christus brengen, als je zelf de weg nooit hebt gevonden? Als de Bijbelse betekenis van het vaderschap wordt begrepen dan is er ook een godvrezende ernst en afwijzing van het aangaan van een relatie met een ongelovige, van samenwonen, echtscheiding, overspel en hoererij. Dit zijn alle ’onthoofdingen’! Al deze zaken gaan in tegen Gods bedoeling met het vaderschap en zijn plan met zijn Zoon en met deze wereld.
Ing. W. van der Meer
Van harte aanbevolen: https://wi.sgp.nl/actueel/bijbels-vaderschap-is-onmisbaar-voor-de-samenleving/7148
Referenties:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Benjamin_Spock
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Common_Sense_Book_of_Baby_and_Child_Care
https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2004/Ouders_over_opvoeding_en_onderwijs
https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2013/Samen_scholen