De verheerlijking van het individu in de gemeente/kerk

Het is stil in de kerkzaal. Iedereen luistert aandachtig naar de spreker: “Jezus is voor jou gestorven, omdat jij zo waardevol bent! Ook al zou jij de enige bewoner op deze aarde zijn geweest, dan nog zou Hij voor jou gestorven zijn. Maak daarom een persoonlijke keuze voor Jezus. Zeg ‘JA’ tegen Hem!”

Na de preek zingen we liederen uit de bundel Opwekking met veelal teksten over hoe God er is voor jou, met jou meevoelt en hoe Hij jou zal zegenen. Ondertussen kunnen bezoekers die aangesproken zijn naar de nazorg gaan. Ik besluit mee te gaan. Er heerst een ontspannen sfeer in de nazorgruimte; tafels met stoelen staan klaar om gesprekken te voeren met bezoekers.

Op de tafels liggen kaartjes met bovenaan de titel “Jouw identiteit in Christus” met daaronder een tip: “Geloof dit en spreek het over jezelf uit.” Er volgt een opsomming over wie jij allemaal bent in Christus, aan de hand van veel Bijbelteksten. Het valt me op dat elke zin begint met “Ik ben…Ik ben…Ik ben…”. Als ik het aantal zinnen tel, kom ik al snel op 30 zinnen die jou vertellen wie jij allemaal bent. Een vraag komt in me op: “Het is toch alleen de Here God Die zegt “Ik ben, die Ik ben?”

De bezoekers van deze dienst gaan naar huis met twee duidelijke opdrachten: maak een persoonlijke keuze voor Jezus en spreek over jezelf uit wie je bent in Hem.

Individualisme

Onze geliberaliseerde samenleving koestert het individualisme als een groot goed. Iedereen moet zich vrij voelen om te denken en te zeggen wat hijzelf wil. Het is ieders persoonlijke vrijheid die een grote mate van autonomie geeft aan het individu. Het woord autonomie komt van autos (zelf) en nomos (regels). Je kunt het ‘vertalen’ met leven naar eigen regels.

Jij bepaalt en beschikt zelf over je eigen leven. Tussen de zelfbeschikkingsrechten van conceptie en het tijdstip van je eigen overlijden, zit nog een hele reeks van autonomische ‘normen en waarden’ zoals zelfontplooiing, zelfverwezenlijking en zelfhandhaving. Hier hoort zelfbereikbaarheid sinds enkele jaren ook bij: je wilt vrijwel altijd en overal bereikbaar zijn met je i-phone en i-pad (zodat mensen jou kunnen bereiken en jij overal je e-mail kunt lezen en het internet op kunt voor bijvoorbeeld het laatste nieuws).

Revoluties

De individualisering van de maatschappij in Nederland kreeg met name in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw een enorme ontwikkeling. De zogenaamde ‘vrijheid’-strijders uit die tijd vonden dat alles moest kunnen waar je zin in had. Het was een tegenbeweging van de verzuilde maatschappij. Mensen uit de verschillende zuilen, zoals het protestantisme, humanisme en katholicisme, gingen nauwelijks met elkaar om. Elke zuil had bijvoorbeeld zijn eigen school, sport- en muziekvereniging, radio-omroep en politieke partij. Persoonlijke keuzes werden gemaakt in het licht van de zuil waartoe je behoorde. In de jaren ’60 en ’70 nam de mondigheid van het individu toe en kwam er meer ruimte voor je eigen mening, je eigen keuzes en je eigen beleving. De cohesie binnen de zuilen brokkelde af. De focus draaide van het collectivisme naar het individualisme. Het begin van de secularisatie, de ontkerkelijking in Nederland, was hierdoor een feit.

Voor steeds meer Nederlanders werd het mogelijk om een opleiding te volgen en zich persoonlijk te ontwikkelen. De nadruk op carrière en de verwezenlijking van je eigen dromen werden steeds groter. Het recht van zelfontplooiing was geboren.

In de jaren ‘80 kwam de digitale revolutie met de uitvinding van de computer en de vele toepassingen ervan. De nieuwe manieren van communiceren krijgt de naam Social Media. We noemen het sociaal, omdat er sprake is van nieuwe manieren om met elkaar in verbinding te zijn. De sociale media hebben een schijn van gemeenschappelijkheid, maar blijkt in werkelijkheid een exponent te zijn van de individualisering van de maatschappij. Jij bepaalt achter jouw computer wanneer, hoe en hoelang je jouw ‘vrienden’ ontmoet in deze digitale samenleving. De Nederlander krijgt het steeds drukker en moet steeds vaker verschillende soorten informatiestromen verwerken.

Eén van de kernmerken van de postmoderne periode waarin we leven, is dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. Wat je voelt en vindt, is waarheid voor jezelf. Zo ontstaat er een nieuw taboe: elkaar terechtwijzen is not-done. Jij maakt als individu zelf uit wat goed is in eigen ogen.

Dit alles maakt dat de samenleving verworden is tot een optelsom van idealen van individuen. En het gezin bestaat uit een samenwerkingsverband van individuen waarbij er rekening moet worden gehouden met elkaars prioriteiten.

De kerk als individualistische eenheid

De gemeente/kerk lijkt volop mee te doen met de individualisering. De gemeenschap der heiligen is een optelsom geworden van individuele gelovigen. Het Lichaam van Christus is een samenvoeging van individuele geestesgaven. Als het om geloof gaat, ligt de nadruk op het individualistische schaap in plaats van op de kudde als geheel. Het geloof is met de tijd geïndividualiseerd: Leven met en in Christus is een persoonlijke zaak geworden. Tussen jou en God. Zo ziet onze gemeenschap met Jezus eruit. “Het is mijn persoonlijke relatie met God” en o wee als je daar iets van vindt of kritiek op hebt, bijvoorbeeld in de vorm van elkaar wijzen op zonden en op de verlossing van Jezus Christus. Dat is not-done. Jouw persoonlijke beleving van de zondagse samenkomst is belangrijk geworden. Opwekkingliederen leren ons nauwelijks nog wat het betekent om als gehele gemeente de Here te aanbidden en Hem centraal te stellen in ons leven. De onderlinge gemeenschap en betrokkenheid moet vooral plaatsvinden in de kleinere Bijbelkringen. Enkele bezoeken aan verschillende van deze kringen leert mij al snel, dat het ook hier gaat om een optelsom van persoonlijke meningen en gevoelens die gerespecteerd moeten worden. De spanning stijgt in slechts enkele seconden, als je vraagt aan de kringdeelnemers wat de wil van Christus werkelijk is voor hun leven en of Gods Woord nog wel waarheidsbepalend is. Theoretisch wel, maar papier is geduldig. De praktijk laat een ik-gericht christendom zien. De meeste kerkgangers hebben hun eigen waarheid, terwijl er maar Eén de waarheid is: Jezus Christus. De individuele gemeenschap met de Here Jezus is los komen te staan van de onderlinge gemeenschap.

Een gemeenschap van betrokkenheid

Het woord gemeenschap (koinonia) in het Nieuwe Testament kun je ook weergeven met innerlijke onderlinge betrokkenheid. Ware gemeenschap met Christus, met Zijn Vader en met elkaar geeft een volmaakte blijdschap, schrijft Johannes (1 Johannes 1:3-4). Dat is de verkondiging van de Here die hij doorgeeft in zijn brief. Je kunt wel zeggen dat je gemeenschap hebt met Jezus door jouw persoonlijke geloof, maar als je in de duisternis en in je zonden blijft wandelen, ben je een leugenaar. En als je in het licht wandelt, dan komt door de onderlinge gemeenschap jouw zonde aan het licht en reinigt het bloed van Jezus Christus jou van alle zonden en ongerechtigheid.

Echter, individualistische gelovigen lossen liever zelf hun zonden op in hun persoonlijke relatie met God. Daardoor blijven zij in hun zonden wandelen en kennen geen werkelijke vrijheid door Jezus Christus. De gelovige meent zelf te weten wat goed is in eigen ogen, terwijl je juist elkaar nodig hebt om in Christus te blijven.

Jezus Christus stierf niet aan het kruis, omdat jij waardevol bent, maar omdat jij zondig bent (1 Johannes 4:10). Hij stierf niet voor vrienden, maar voor vijanden (Romeinen 5:10). De Vader toonde Zijn liefde door Zijn geliefde Zoon op te offeren voor zondige mensen, zodat zij konden leven. Met deze liefde moeten wij elkaar lief hebben (1 Johannes 4:7-10). Die liefde is nooit gericht op ons individualistisch zelf, maar op de Ander. (Filippenzen 2:1-5). Eerst gericht op Christus en dan naar elkaar (Johannes 15:9-14). Het gaat niet meer om onze eigen ik, maar om Christus in mij (Galaten 2:20). Dan pas kun je zien wat de ander nodig heeft en zul je jezelf en je bezittingen met anderen delen, zoals in de eerste christelijke gemeenschappen (Handelingen 2:42-47 en 4:32-37).

In de navolging van Christus is er geen plaats voor zelfontplooiing, zelfverwezenlijking, zelfhandhaving en autonomie. De Here Jezus zegt: “Want ieder, die zijn leven zal willen behouden, die zal het verliezen; maar ieder, die zijn leven verloren heeft om Mijnentwil, die zal het vinden.” (Mattheüs 16:25).

Terug naar…

Moeten we als gemeente/kerk weer terug naar de verzuiling? Nee! We moeten terug naar Jezus Christus door ons te bekeren van ons eigen individualistische ik-gerichte godsdienst. We moeten als gemeente/kerk weer terug naar Gods Woord en ons bekeren van de ik-gerichte aangename evangelieverkondiging en opnieuw ontdekken wat werkelijke Bijbelse koinonia is. We moeten als ouders eerlijk durven kijken naar wat de werkelijke drijfveren zijn om het gezin “draaiende te houden”. Zijn deze gebaseerd op overleven of op Het Leven: Jezus Christus?

De opdracht van de Here Jezus is duidelijk: verlies je leven om Zijn wil, neem je kruis op, volg Hem en deel je leven met je gelovige broeders en zusters. Dat zal een lichtend licht en een zoutend zout zijn voor deze individualistische samenleving waarin de gemeente/kerk staat.

Siegfried Woudstra

De heer Woudstra is Bijbelleraar, theoloog en uitgever