Kansen en gevaren van de massamedia

Dr. Lothar Gassmann heeft een in het Duits gestelde lezing de invloed van de tijdgeest op onze kinderen behandeld. Hij begint met “De neomarxistische reformpedagogiek en haar gevolgen” en vervolgt met “Occultisme in de kinderkamer”, “Computerspelen en de gevaren”, “Verleiding door duisteren muziek” en eindigt met een “Waarschuwing” en de vraag “Hoe onze kinderen te helpen zijn”. Onderstaand artikel is het tweede deel uit zijn lezing.

Kansen en gevaren van de massamedia, vooral van televisie en internet

Voor- en nadelen

De voordelen van televisie zijn voor de hand liggend: de mens kan tegenwoordig uit totaal verschillende werelddelen te weten komen, wat er gebeurt – al is het ook gefilterd door de reporters. Hij kan dus “ver zien” (letterlijke vertaling van het woord “televisie”). Een fantastische uitvinding. Je kunt via het tv-toestel dingen zien, die niet in je eigen kamer zijn, maar zo maar ergens in de wereld gebeuren. Hetzelfde geldt voor internet, dat nog veel grotere mogelijkheden ontsluit van een wereldwijde communicatie en overbrenging van gegevens. De grenzen werden poreus, de afstanden kleiner en de informatie nam een hoge vlucht. Dat zijn positieve kanten, die we niet over het hoofd willen zien.

Toch moeten we ook de gevaren onderkennen, die vastzitten aan het gebruik van televisie en andere moderne beeldschermmedia (bijv. internet en computerspelletjes). Het eerste dat we willen noemen, zijn lichamelijke nadelen die verband houden met televisie e.d. Men denke alleen al aan het gebrek aan beweging. Als je voor televisie of computer zit, beweeg je immers niet. Veel kinderen spelen fysiek niet meer en zijn niet actief, maar passief en laten het over zich heenkomen. Dat werkt gemakzucht, toename van vet, spijsverteringsproblemen, storingen in de bloedsomloop e.d. in de hand.

Nog erger is de overvloedige prikkeling. Op de televisie is ondertussen een overvloed van programma’s – en het internet is intussen als een zee, waarin je kunt verdrinken. Veel kinderen (en volwassenen) zijn van die media helemaal niet meer weg te slaan. Als het gevaar van verslaving bestaat, helpt alleen maar één ding: radicaal kappen met die dingen. Verdere gevolgen voor de gezondheid kunnen nerveuze overspanning, slaapstoornissen en een overmatige honger naar meer zijn. Psychisch kan veelvuldig tv-kijken leiden tot passiviteit en lusteloosheid. Je gaat in de luie tv-stoel zitten, omdat dit prettiger is dan wanneer je zelf iets moet gaan ondernemen. Een beetje kort door de bocht: veel mensen zijn nauwelijks nog in staat uit hun luie tv-stoel op te staan.

Daar komt bij de tv nog de heel sterke sturing van buitenaf bij, het verlies van creatieve fantasie, de behoefte om alleen maar te consumeren, waardoor de ziel zich niet kan ontplooien en boven zich uit kan groeien, hetgeen het geluk blokkeert. Echte eigen gevoelens worden vervangen door gevoelens, die ontstaan door identificatie met gefingeerde fantasiefiguren. Daardoor ontstaat echter een wereldbeeld, dat in meerdere of mindere mate totaal vervalst is. Dat hangt natuurlijk af van de gekozen programma’s. De maatschappij veredelt of verruwt, het intermenselijk contact wordt versimpeld of besmeurd. Waarden worden omgekeerd; we zien dat immers heel sterk in de manier waarop huwelijk en gezin op de televisie wordt uitgebeeld. Er is nauwelijks nog een intact gezin, dat vertoond wordt. Als voorbeeld mag worden genoemd de intussen reeds klassieke serie “Goede tijden, slechte tijden”. Wat abnormaal is, wordt als gangbaar gezien. Het meeste dat vertoond wordt, is niet in overeenstemming met de Bijbelse opvatting over huwelijk en gezin.

Wat beïnvloedt de kijkcijfers?

Verder moeten we niet vergeten, wat ook iedere tv-programmamaker weet: wat kan eigenlijk nog door de beugel als tv-programma? Of als computerspelletje? Daartoe enkele voorbeelden en nadenkertjes onder het aspect, dat het vooral niet mag vervelen:

oorlog past beter op de tv dan vrede,
misdaad past beter op de tv dan geen misdaad,
geweld past beter op de tv dan geweldloosheid,
rampen passen beter op de tv dan normale toestanden (hoewel ze toch buitengewoon zijn en zeker niet normaal),
oppervlakkigheid past beter op de tv dan diepgang. – De televisie is helemaal geen medium dat voor diepgang geschikt is als bijvoorbeeld een boek. Bij een boek kun je veel dieper gaan en dingen nog eens gaan lezen, verdiepen en echt begrijpen,
conflictsituaties en gevoelens zijn voor televisie beter geschikt dan rust en harmonie,
lust past beter op de tv dan tevredenheid,
hartstocht is beter dan rust,
het kwade is voor de uitbeelding beter geschikt dan het goede,
de dood kan gemakkelijker worden getoond dan het leven en
onvrede is gemakkelijker dan vrede.

Er moet nu eenmaal steeds actie, spanning en geweld worden geboden. De misdaad- en geweldfilms nemen immers steeds meer toe, ook pornografische films, hetgeen grote gevaren met zich meebrengt voor de persoonlijke karakterontwikkeling en het eeuwig zieleheil. Een verder aspect, waar je niet omheen kunt, is, dat beelden een heel bijzondere suggestieve kracht bezitten, ja ronduit hypnotisch kunnen werken. Beelden omgeven het denken heel sterk en dringen direct het onderbewustzijn binnen. De controle, de selectie (vermogen om te kiezen) wordt in sterke mate uitgeschakeld. Er blijft geen tijd meer over om er goed over na te denken.

Ik heb al vermeld, dat het gevaar van verslaving bij televisie en internet heel groot is. Reeds in 1971 heeft de Maatschappij voor Rationele Psychologie in München een onderzoek gedaan naar de uitwerking van de televisie, waarvan de uitkomsten ook heden nog van belang zijn. 184 gezinnen en alleengaanden hadden zich vrijwillig bereid verklaard om een jaar lang afstand van televisie te doen. Reeds na een maand gaf 10% van de proefpersonen het op. Na drie maanden liet 58% het “kassie” weer aansluiten. En in de vijfde maand hield ook de laatste het niet meer zonder tv uit. Ze waren er allen ook al eerder aan gewend. Toch zijn er tegenwoordig van de ca. 80 miljoen inwoners in Duitsland zo’n 2 miljoen, die nog steeds geen televisietoestel hebben – of er bewust afstand van hebben gedaan (zoals de schrijver).

Gezins- en geestelijk leven

Verder kan het gezinsleven erg te lijden hebben onder overdreven mediagebruik. Spanningen en conflicten worden niet meer onder elkaar opgelost. De huwelijkspartners voor het elektronisch medium kijken elkaar niet meer rechtstreeks aan, maar ze kijken dezelfde kant uit naar het beeldscherm, zodat er niet gepraat hoeft te worden. Dat lijkt eerst eenvoudiger, maar de dingen worden er daardoor niet meer verwerkt. Dat hoeft niet zo te wezen, maar in veel gezinnen neem ik dit waar.

Zo’n passiviteit is bijvoorbeeld te vinden bij quizuitzendingen. In plaats van met de kinderen in het gezin zelf een quiz te maken, wat veel interessanter is, zit men passief naar quizuitzendingen te kijken. Je moet het spel natuurlijk kopen en zelf spelen, maar de kinderen zijn erg dankbaar, wanneer je de tijd neemt om zelf met hen te spelen en hen niet neer te zetten voor speluitzendingen.

Als doorslaggevend aspect moet niet vergeten worden, dat bij christenen het geestelijk leven zeer te lijden kan hebben door televisie en twijfelachtige internetbeïnvloeding – en wel door de inhoud van hetgeen tegenwoordig wordt vertoond. Hiervoor een kleine anekdote: een gelovig christen, die geen televisietoestel had, kreeg dit als cadeau van de familie. De klantenservice bracht het thuis. De verpakking van het toestel droeg de zinvolle reclameslogan: “Met dit toestel komt de wereld in uw huis!” Dat maakte de man wakker en hij liet het toestel per omgaande naar de firma teruggaan.

Je kunt erom lachen, maar er zit een diepe achtergrond achter. Natuurlijk hoop ik, dat ieder die ondanks die waarschuwingen een televisietoestel heeft, zoveel controle bezit om de knop te hanteren, wanneer een uitzending of programma geestelijk geen opbouwende werking heeft (en dat is toch praktisch altijd het geval). De ervaring laat echter zien, dat – als ze er al zijn – maar heel weinig mensen bestaan, die niet verslaafd raken aan de beeldschermmedia. In zoverre is het beter om zich zo mogelijk meteen al niet in gevaar te brengen en de bron van verzoeking (bijv. het tv-toestel) te mijden.

Wat betreft internet, zijn er ondertussen heel goede filter- en beveiligde kinderprogramma’s, die immoraliteit, geweld e.d. eruit filteren. Zulke programma’s moet je als christen in ieder geval kiezen, voor het geval je om beroeps- of communicatieredenen (e-mail) niet kunt afzien van computer en internet. Maar de beste en alleen effectieve “beveiliging” in al die dingen is en blijft de liefde tot de Here Jezus Christus en de gehoorzaamheid aan Zijn goede geboden. Natuurlijk kan menigeen onderzoeken, of hij als consument van die dingen tot de sterken of zwakken behoort (Romeinen 14). In elk geval is het beter “het oog uit te rukken” (Mattheüs 5:29), d.w.z. de bron van verzoeking te mijden dan met een ziend oog, maar niet gered de eeuwige verdoemenis in te gaan.

Opvallend!

Een interessante waarneming van wat momenteel in de televisietechniek mogelijk is: er zijn in de Verenigde Staten proeven genomen en men heeft uit een film slechts één enkel beeld eruit geknipt bij 22 doorlopende beelden per seconde. Men heeft dit beeld vervangen door een reclamespot met een colafles. Bij het experiment met een testfilm is de toeschouwers niet verteld, wat er vertoond wordt. Maar dat ene beeld met de colafles in een fractie van een seconde heeft ertoe geleid, dat de meerderheid daarna behoefte had om cola te gaan drinken. Men moet zich eens voorstellen, dat er iets occults of pornografisch werd ingelast – wat een invloed dat zou hebben op het geestelijk leven. Dat is technisch mogelijk, maar momenteel nog verboden. Maar sinds de particuliere zenders in opmars zijn, is er haast geen houden aan. En dan blijkt, hoe het onderbewustzijn direct kan worden gemanipuleerd door het beeld. Laten we ten aanzien van het manipuleren, dat tegenwoordig aanwezig is, waakzaam zijn!

Er zijn christelijke initiatieven zoals de groep “Meer Evangelie in de media”, die in de particuliere kanalen van enkele steden en via internet toegang heeft gekregen tot uitzendmogelijkheden van christelijke programma’s. Maar helaas is het meestal zo, dat de andere kant het meeste gewicht in de schaal legt. En veel van de “christelijke” programma’s, die via publieke of particuliere kanalen worden uitgezonden, bevatten een verkort of vervalst (bijv. liberaal of pseudocharismatisch) “evangelie”, zodat je er helaas eerder tegen moet waarschuwen dan dat je zulke uitzendingen zou kunnen aanbevelen. Enkele weinige uitzonderingen bevestigen hier de regel.

Dr. Lothar Gassmann