Persoonsvorming

Studiedag over Persoon en persoonlijkheid. Toegespitst op de Jungiaanse persoonsvorming. Het collectieve Zelf als vindplaats van het authentieke Ik, door drs. R.H. Matzken

De 13 stellingen van het betoog zijn verdeeld over vier groepen:

1. Een stukje tijdanalyse als achtergrond
2. Het nieuwe paradigma in psychologie en counselling
3. Het nieuwe denken in pedagogiek en didactiek
4. De praktische consequenties voor de persoonsvorming van onze jeugd

Daarvan nemen wij telkens een stelling als voorbeeld.

A. Een stukje tijdanalyse als achtergrond
1. Bijbels-georiënteerde persoonsvorming betrekt het mensenkind in zijn ontwikkeling op waarden en normen die ontleend zijn aan de Heilige Schrift (bijv. de Tien Geboden of de vrucht van de Geest). Hierbij gaat het om het vormen en vullen van een op de Bijbel georiënteerd denk- en handelingskader als basis voor een evenwichtige karakterontwikkeling.
Het kenmerkende van de opvoeding van mensen (in tegenstelling tot het africhten van dieren) is de vorming van de persoonlijkheid. Deze geschiedt altijd tegen een achtergrond, die volgens het vigerende waardenkader wordt geïnterpreteerd. De dynamiek van de persoons-ontwikkeling kenmerkt zich door een voortdurend proces van interactie, waarbij het kind/de jongere zichzelf spiegelt aan de gangbare waarden en normen in het spanningsveld van het zoeken naar geborgenheid en het ervaren van verwondering.

B. Het nieuwe paradigma in psychologie en counselling
5. De laatste jaren wint de gedachte veld, dat er een oneindig collectief bewustzijn bestaat, waaruit de mens zijn eigen archetypen naar voren haalt. Dit is de leer van Carl Gustav Jung, de zgn. diepte-psychologie, die is geworden tot een van de grondslagen van de moderne psychiatrie. Daartoe was hij als jongen tweemaal uitdrukkelijk opgeroepen door zijn alter-ego, zich noemende: Geest uit de Diepte.
De leer van Jung is in diepste wezen occult, d.w.z. geïnspireerd door een boze geest, die zich aan Jung voordeed als diens ‘scheppingsdemon’. Deze droeg hem op om aan deze lering een wetenschappelijke status te geven, die door het toedoen van Jung geworden is tot één van de pijlers van de moderne psychiatrie. Uit het mensbeeld van Jung blijkt duidelijk de relatie met het Hindoe-denken, waarbij Atman als maya (illusie, oneigenlijk) moet opgaan in Brahman of wereldziel.
Deze zgn. Zelfrealisatieis een versluierend begrip, waarmee de deur wordt geopend naar de wereld der geesten. Hieruit blijkt ook de dringende noodzaak om allerlei nieuwe termen ook Bijbels de duiden en de ontmaskeren, waartoe ook Paulus ons vermaant in Ef. 5:11.

C. Het nieuwe denken in pedagogiek en didactiek
7. Vanaf het einde der tachtiger jaren heeft het denken van Jung steeds meer ingang gevonden in de pedagogiek en het onderwijs. Dit heeft veel langer geduurd dan bij de psychiatrie, want reeds in de twintiger jaren had Jung hierover drie boeken geschreven: twee ervan gaan over de analytische psychologie en de opvoeding, en één over de uitwerkingen van de ouderlijke problemen op het onbewuste van het kind.
Wat goed is voor de persoons-hervorming (van psychisch misvormde mensen) wordt nu ook toegepast op de persoons-bijvorming (bijv. van kinderen met leer- en gedragsproblemen, of bij problemen in de puberteit). Een voorbeeld hiervan is het gedachtegoed van de diensten die van buiten de scholen een grote invloed hebben op de persoonsvorming, zoals schooladvies- en begeleidingsdiensten.

Sinds begin negentiger jaren heeft de gedachte postgevat dat deze technieken (bijv. onder de verzamelnaam Edukinesiologie) ook echt blijken te werken. Dit maakt de volgende stap heel logisch klinken: wat blijkt te werken bij de persoons-hervorming, is stellig ook goed voor de persoonsvorming, vanaf de vroegste jeugd: voorkómen is immers beter dan genezen!

D. De praktische consequenties voor de persoonsvorming van onze jeugd
10. De gevolgen hiervan voor de moderne pedagogiek en didactiek zijn ontstellend groot. Hiermee wordt de oude tegenstelling tussen ‘educare’ (ingieten) en ‘educere’ (losmaken) weer ten volle actueel. Met andere woorden: het van buitenaf kennis inbrengen wordt nu vervangen door eruit halen wat inherent en latent aanwezig is.

Educere als individuatie betekent nu concreet dat het verwerven van kennis en het ontdekken van zichzelf deel uitmaken van eenzelfde proces. Hierbij wordt de persoon gevormd door zich te identificeren met zijn archetype, een wetenschappelijk eufemisme voor iemands persoonlijke geleidegeest. Het enige Westeuropese onderwijsblad dat zich geheel bezig houdt met holistisch onderwijs heet merkwaardig genoeg EDUCARE, maar zou beter EDUCERE kunnen heten, want het wijst ouders en opvoeders de jeugd de weg naar hun eigen ‘helende meesters’, via een veelheid van technieken zoals mandala-tekenen, mind-mapping (linker/rechter hersenhelft verbindingen), neuro-linguïstische programmering (NLP) en nog tientallen andere wegen. Het is de taak van de Christen-pedagoog om al deze nieuwe mythen gevangen te nemen en te brengen onder de gehoorzaamheid van Christus (zie 2 Cor. 10:1-4). Anders worden zij zelf makkelijk tot ‘nuttige idioten’ en luiden zij mede de klokken van de nieuwe tijd, zonder te beseffen wie nu het hardste aan de klepel trekt.