WEER HERRIE OM HARRY

Door de boeken van Harry Potter worden veel kinderen geboeid. Verzonnen wereld of gruwelijke werkelijkheid?

Een Bijbelse en pedagogische beoordeling met raadgevingen aan opvoeders.

INHOUD Eerste kennismaking Inleiding De wereld van Harry Potter Achtergrond van Harry Potter Strijd tussen goed en kwaad Wereld achter de wereld Visies op Harry Potter Waarzeggerij en magie Bijbelse visie In gesprek Kinderen en Harry Potter Verschil met Lewis en Tolkin Herrie om Harry Raadgevingen aan ouders en leraren De toverspreuken en woordenlijst van Harry Enkele aanbevolen websites

Het was een stem, een stem die door merg en been ging, een stem vol angstaanjagend, kil venijn: “Kom . . . kom hier . . . ik wil je verscheuren . . . ik wil je openrijten. . .ik wil je doden!”

Heksenmeester D.J. Spork schrijft ons: “Mijn vrouw lachte mij vaak uit om mijn slappe toverformules, maar reeds na één maand van uw fabelachtige Snelspreukcursus, slaagde ik erin om haar in een gnoe te veranderen! Dank u, Snelspreuk!”

Het verbaasde Harry niets dat de Bloederige Baron, de uitgemergelde, starende geest van Zwadderich, die overdekt was met zilveren bloedvlekken, angstvallig gemeden werd door de andere spoken.

Terwijl de leraren zich over Joost en Henk bogen, barstte Foppe los in een lied: “O Potter, ’t wordt steeds zotter, ’t wordt haast te dol, Je moordt de halve school uit, gewoon voor de lol.”

… de Basilisk had zich omgedraaid. Harry keek recht in zijn gezicht en zag dat zijn ogen, zijn enorme, gele, bolle ogen, waren uitgestoken door de feniks; het bloed stroomde op de grond en de slang siste woedend, vol pijn en razernij.

Sterven is slechts het naar bed gaan na een hele, lange dag, want “voor een goed geordende geest is de dood slechts het volgende avontuur,” aldus Perkamentus. Bloed spatte van zijn gezicht en borst, alsof hij met onzichtbare zwaarden werd geslagen. Hij wankelde naar achteren en stortte daarna met een heftig gespetter op de watergladde vloer, terwijl zijn toverstaf hem uit de hand viel…1)

De meeste mensen hebben inmiddels wel van Harry Potter gehoord. Harry Potter is beroemd geworden, een legende, zoals de schrijfster het in het eerste deel ( De Steen der Wijzen, pagina 14) noemt. “Er worden vast boeken over Harry geschreven,” zo schrijft Rowling, “elk kind in onze wereld zal zijn naam kennen.” De boeken die met zijn naam beginnen, zijn inmiddels al in meer dan 40 talen vertaald en zelfs China wordt met ‘Haly Bode’ overspoeld.

Van de eerste vijf delen:

– Harry Potter en de Steen der Wijzen,

– Harry Potter en de Geheime Kamer,

– Harry Potter & de Gevangene van Azkaban,

– Harry Potter en de Vuurbeker,

– Harry Potter en de Orde van de Feniks,

zijn er wereldwijd in enkele jaren al 260 miljoen (!) verkocht; sommige mediamensen noemen dit ‘bijna-magie’. Inmiddels is ook deel 6 op de (Britse) markt verschenen: “Harry Potter en de halfbloed prins”. De Nederlandse vertaling zal in november 2005 (dus voor sinterklaas!) verschijnen. Ook dit 6e deel schokte de verkoopcijfers, maar niet alleen in Groot Brittanië. In juli 2005 werden 60.000 exemplaren van het nieuwste deel uit de Harry Potterserie uit Engeland naar Nederland vervoerd. Ieder nieuw deel lijkt daarmee het vorige te overtreffen in aantallen. Nog nooit is een dergelijke grote zending gebonden boeken uit Engeland naar Nederland verscheept. In vier trucks werden 105 pallets boeken naar het magazijn van de Nederlandse importeur gebracht. De aankomst van de zending werd angstvallig geheim gehouden. Niets uit het nieuwste boek van J.K. Rowling mocht bekend worden. Zoals bij alle Potterboeken hangt er dus opnieuw een waas van geheimzinnigheid om dit deel. Intussen wordt er op de vele honderden sites druk gediscussieerd over de vraag wie de Half-Blood Prince zal zijn. Om middernacht, op 16 juli 2005, zullen de boeken bij de boekhandel verkrijgbaar zijn en kunnen echte fans lezen hoe het zit. En dan maar weer wachten op het volgende en laatste deel… Op die dag was ik (A.N.) juist in Londen. In iedere boekhandel stonden pallets vol

met de nieuwe Harry Potterboeken. Overal om je heen zag je mensen lezen in dit nieuwste boek. Wat maakt zoveel mensen zo nieuwsgierig naar dit deel. Wat is er aan de hand, dat zowel voor- als tegenstanders er niet over ophouden om erover te schrijven?

In totaal komen er zeven delen uit, die elk gaan over een jaar opleiding aan de Zweinstein Hogeschool voor Hekserij en Hocus Pocus. Van het zevende deel is het slot al geschreven, maar dat blijft voorlopig nog geheim. Dat geldt ook voor de vraag van veel kinderen wie van Harry’s vrienden “op de dodenlijst staan.”

Zo houden de Harry Potterboeken jong en oud in de greep van het grote geheim, het spel op leven en dood. De reacties hierop in christelijke kring verschillen nogal. De een noemt de boeken pure tovenarij, terwijl de ander dezelfde argumenten lijkt te gebruiken om duidelijk te maken dat de boeken bijbelse waarden en normen aan kinderen overdragen.

Harry Potter lijkt op het eerste gezicht een heel normale jongen, hoewel . . .Helemaal normaal is hij niet. Eigenlijk is hij heel speciaal en daarom past hij niet bij zijn oom en tante, waar hij na het overlijden van zijn ouders woont. Het botert niet in dat pleeggezin, want dat zijn maar gewone ‘dreuzels’, mensen die niet kunnen en willen toveren. Alles wat met toveren te maken heeft, wordt door hen belachelijk gemaakt en weggehouden van Harry.

Harry wordt met alle mogelijke middelen klein gehouden, gepest en als minderwaardig behandeld. Daardoor voelt Harry zich buitengesloten! Hij blijft een hele gewone aardige jongen die zelf niet weet, dat hij bijzonder is en dat veel mensen om hem heen tegen hem opzien. Dan komt het moment dat hij brieven ontvangt die hem uitnodigen om naar een speciale school voor toverkunsten te komen: de Zweinstein Hogeschool voor Hekserij en

Hocus Pocus. Als tovenaarsleerling is Harry daar in zijn element. In plaats van verguisd te worden, blijkt hij zelfs beroemd te zijn, omdat hij aan de Heer er Duisternis, alias ‘Hij-die-niet-genoemd-mag-worden’, is ontkomen. Iedereen spreekt met eerbied over deze oppermacht, die Voldemort blijkt te heten (naar het Franse vol de mort = vleugel van de dood).

Op de Zweinstein heksenschool leren Harry en zijn vrienden Ron Wemel en Hermelien Griffel alles om een volleerde tovenaar te worden. De volledige opleiding duurt zeven jaar (en dus zeven boeken, zoals Rowling heeft beloofd). Daarin leren de studenten – samen met miljoenen oplettende lezers – tientallen toverspreuken, bezweringen en vloeken, recepten van toverdranken, gedaantewisselingen,

kortom, de hele tovercatechismus. Op Zweinstein is toveren een manier om je te verdedigen, om mee te sporten, maar ook om achter de waarheid te komen en het leven naar je hand te zetten. Kortom voor de leerlingen, maar ook voor de lezers een activiteit die betrokken is op het hele leven; zo is of wordt toveren gewoon een way of life, een manier van leven. Voldemort en zijn trawanten blijven echter al hun toverkrachten gebruiken in pogingen om Harry Potter te doden. Wie de macht van het toveren bezit, kan het totale leven naar de hand zetten. Zo wordt de wereld van Harry een strijd op leven en dood.

De boeken eindigen telkens met een overwinning voor de held Harry, wiens witte magie – geholpen door het lot – sterker is dan alle zwarte magie die zijn vijanden op hem loslaten.

Zijn de Potterboeken nu gewoon leuke en spannende boeken of gaat hier meer achter schuil?

Hierbij moeten enkele vragen worden gesteld:

1. Wat is de strekking van deze boeken?

2. Waar leidt het lezen van deze boeken toe?

3. Zijn de boeken christelijk te interpreteren?

4. Hoe zit het met magie? Bestaat er wel een verschil tussen witte en zwarte magie? Wat is de bron voor magie of tovenarij?

5. Is het mogelijk door middel van toverkrachten je eigen lot te bepalen?

“Ik ben absoluut niet aan de boeken begonnen om kinderen aan te moedigen de richting van hekserij op te gaan…. Ik moet daar wel een beetje om lachen, omdat het absurd is…”2)

Bovenstaande uitspraak deed Rowling in een interview met CNN. Volgens haar komen er nooit kinderen bij haar die zeggen dat ze na het lezen van de Harry Potterboeken heks willen worden. Ze zegt dat het in haar boeken om pure fantasie gaat; bovendien zegt ze helemaal niet in magie te geloven. De magie die in haar boeken wordt beschreven, is wel degelijk een beschrijving van de realiteit. Rowling moet daar een uitgebreide studie van hebben gemaakt. Zo nu en dan geeft ze in interviews ook toe dat ze regelmatig hekserij en mythologie bestudeert. Kenners van de wereld van de moderne hekserij, wicca3), geven aan dat Rowling haar huiswerk goed heeft gedaan. De magie die ze beschrijft, komt positief over. Magie valt onder de wereld van het occultisme, feitelijk een religie en vormt de basis voor alle boeken in de Potterserie. In het eerste boek4) worden direct al in het begin occulte krachten aan Voldemort toegeschreven die tot het vermoorden van allerlei mensen en uiteindelijk tot de dood van de ouders van Harry Potter leiden. Harry wordt daarna tot zijn 11e jaar opgevoed door een oom en tante. Deze familie blijkt tegen iedere vorm van tovenarij te zijn en hoort bij de groep van Dreuzels, mensen die niet kunnen en willen toveren. Elders5) wordt zelfs verteld dat een Ministerie van Toverkunst er een dagtaak aan heeft om Dreuzels te betoveren die draken hebben gezien.

Op alle mogelijke manieren proberen ze Harry weg te houden van zijn toverachtergrond. Toch blijkt hij wonderlijke krachten te bezitten, maar weet niet dat hij een tovenaar is. Dan komt sleutelbewaarder Hagrid van Zweinstein, de hogeschool voor hekserij & hocus-pocus, om Harry een plaats aan te bieden op de toveracademie. Op dat moment wordt duidelijk dat hij tovenaar is, net zoals zijn ouders.

Rowling beschrijft tussen de regels door een wereld van tovenaars en heksen, waar op een bepaald moment één tovenaar de macht wil overnemen in de toverwereld6). Deze zoekt naar volgelingen die op grond van angst, dan wel macht, mee willen doen met zijn plannen om de wereld naar zijn hand te zetten. De bliksemachtige snee die Harry op zijn voorhoofd heeft, blijkt het gevolg te zijn van een

krachtige, boosaardige vloek die over hem is uitgesproken. Die vloek heeft de dood van zijn ouders tot gevolg gehad, maar heeft blijkbaar geen vat op Harry. Hij blijkt werkelijk een held, communiceert met slangen7) en beschikt over zeer bijzondere krachten die uiteindelijk lijken te leiden tot het verslaan van het kwaad.

Met deze beschrijving wordt een thema neergezet dat de eeuwige strijd tussen goed en kwaad weergeeft. Wie het goede doet, overwint uiteindelijk het kwade. Sterker, wie de goede krachten juist gebruikt, overwint uiteindelijk het ultieme kwaad. De confrontatie met zijn aartsrivaal Voldemort lijkt in ieder nieuw deel dichterbij te komen. Wanneer zijn grote voorbeeld en beschermheer, professor Perkamentus, wordt vermoord, is er niets meer wat hem beschermt tegen de ultieme kwade macht. Hij voelt zich dan eenzamer dan ooit. Omdat hij meent dat Voldemort via zijn geliefde zal proberen hem te treffen, wil hij zelfs zijn relatie met zijn hartsvriendin verbreken…8).

De wereld waarin Harry en zijn vrienden leven, wordt in de boeken van Rowling uitvoerig beschreven. Alle mogelijke figuren uit mythes, sagen en legenden komen langs en spelen hun – al dan niet verwoestende – rol. Sterren worden geraadpleegd9). Diverse bizarre situaties worden getekend en de meest vreemde magische handelingen worden uitgevoerd. In die chaotische wereld is het volledig

onduidelijk waarom de ene spreuk of tovertruc wel en de andere niet gebruikt mag worden. De meest gevaarlijke situaties worden spannende avonturen genoemd en veel van wat verboden is, wordt stiekem en met sensatie toch uitgevoerd. De held Harry mag blijkbaar allerlei regels van de toveracademie overtreden. Hij blijkt gewoon een ongehoorzame jongen te zijn.

Wanneer madame Hooch naar de ziekenboeg gaat met een leerling die niet luistert naar haar vlieginstructies voor de bezem, ontstaat er een situatie waarin Harry, ondanks het nadrukkelijke verbod de bezem te gebruiken, toch gaat vliegen om iets goeds te bewerkstelligen. Op deze manier lijkt ongehoorzaamheid te worden goed gepraat. Niet lang daarna gaat Harry een tovenaarsduel aan, een verboden bezigheid en loopt hij ’s nachts door de school – ook verboden-, bezoekt de verboden biliotheek en gaat op zoek naar zaken die niet voor hem bestemd zijn. Enkele van die verboden acties leiden uiteindelijk niet tot de verwachte bestraffing, maar tot een grote beloning, namelijk een nimbus 2000 (bezemsteel) voor vliegles en een plaats in het zwerkbalteam. Harry en zijn vrienden zien dat ook het braafste meisje van de klas op een zeker moment de regels overtreedt. Als gevolg daarvan raken zij bevriend en heeft klasgenoot Hermelien ‘iets minder moeite met het overtreden van de regels…’10) Al met al komen in het eerste deel al een stuk of 10 grove – naast vele kleine – overtredingen van de regels voor die gehoorzaamheid ondermijnen. Niet luisteren, blijkt beter te zijn dan gehoorzamen. Dat lijkt in de verste verte niet op een bijbels principe. Ongehoorzaamheid blijkt te worden beloond!11)

Het lijkt alsof het handelen van Harry steeds wordt ingegeven door zijn eigen visie op de werkelijkheid en voortkomen vanuit een stuk eigenbelang.

De regels van Zweinstein worden daarbij met het grootste gemak overtreden en vervangen door eigen, subjectieve principes. Blijkbaar is het overtreden van regels, om je eigen doel te bereiken, goed.

Richard Abanes12) komt op grond van dezelfde constateringen tot de volgende conclusie ten aanzien van de boodschap die Rowling in haar boeken verpakt:

1. Regels zijn er om overtreden te worden, als je dat beter uitkomt.

2. Je hoeft je niet aan regels te houden, als er geen goede reden voor lijkt te bestaan.

3. Liegen is een effectieve en acceptabele manier om je doel te bereiken.

De manier waarop deze toveracademie wordt beschreven, biedt op geen enkele manier een handvat voor het gaan van een juiste weg. Datzelfde geldt voor het omgaan met goed en kwaad. In die magische chaos blijft het duister, wat kwaad is en verborgen, wat goed is.

In de boeken gaat het natuurlijk voortdurend over Harry Potter die Zweinstein bezoekt, een toveracademie, waar jongeren leren toveren. Op deze school word je ieder jaar verder ingewijd in de wereld van magie of tovenarij. In eerste instantie lijkt dat vooral een spelletje, waar veel humor bij komt kijken. Toveren blijkt geen spelletje te zijn. Tussen alle humoristische uitspraken, grappige momenten en spannende avonturen door, ligt het thema van magie of tovenarij direct onder die oppervlakte. Deze magische wereld is beslist niet een verzinsel. David Colbert heeft in zijn boek ‘De Magische wereld van Harry Potter’ het verhaal achter de verhalen van Rowling beschreven13). Hij maakt duidelijk dat er een hele wereld schuil gaat achter de vrolijke anekdotes die Rowling beschrijft. Volgens hem is de fictieve wereld die Rowling geschapen heeft, uniek en is zij het fundament voor mythe en folklore die afstand en tijd lijken te hebben overbrugd. Daarmee zet hij de boeken in de rij van alle grote mythologische vertellingen. Dat is ook de reden waarom ze volgens hem zo populair zijn14). In de toverwereld draait het uiteindelijk om het bezit van macht, goud en onsterfelijkheid. De macht en onsterfelijkheid blijken bijvoorbeeld ook uit het doden van iets reins om er zelf beter van te worden en te blijven leven – al was het maar het leven van een vervloekt iemand.

Rowling laat in haar boeken zien dat er twee soorten tovenarij bestaan. De kwade tovenaars aan de ene kant willen de wereld naar hun hand zetten en schuwen vervloekingen en dood niet om hun doel te bereiken. De andere kant wordt gevormd door Harry Potter en de zijnen, die de goede vorm van toveren kennen en gebruiken, namelijk om het kwaad te bestrijden: de grootste tovenaar ter wereld

verslaan!15) Soms lopen tovenaars over van de ene naar de andere kant. Of het nu gaat om het goede of kwade toveren, alle tovenaars leren het toveren op Zweinstein. De slechtste afdeling van de school, Zwadderich – met het symbool van de slang- , is het deel dat vooral heksen en tovenaars voortbrengt die uiteindelijk de fout ingaan16). Huffelpuf is voor sukkels. Verder zijn er nog Ravenklauw en Griffoendor – met het symbool van de leeuw – de beste afdeling. Eén van de vakken die de leerlingen op de toveracademie krijgen, is “Verweer tegen de Zwarte Kunsten.” Hiermee wordt de indruk gewekt dat je met goede magie de kwade magie kunt tegenhouden.

Die wereld achter de werkelijkheid wordt bijvoorbeeld gezien in spiegels. Behalve dat je door het kijken in een spiegel zicht kunt krijgen op jezelf, is het ook mogelijk je verleden of de toekomst te zien. De toverspiegel17) op Zweinstein brengt Harry terug naar zijn eigen verleden. Neregeb, zoals de toverspiegel heet, toont niet wat mensen zien, maar wat zij begeren. De omkering van het woord begeren leidt tot Neregeb. Wanneer Harry voor deze spiegel staat, ziet hij plotseling zijn overleden ouders en komt ermee in contact18). Nu worden grenzen overschreden. In de Steen der Wijzen gaat de toverstrijd in ieder geval duidelijk om de steen die ieder metaal in goud verandert en om onsterfelijkheid19).

Je zou het ook anders kunnen zeggen. De beschreven wereld in de Potterboeken borduurt voort op het al eeuwen oude thema van mensen die op zoek zijn naar de wereld achter de zichtbare wereld, zonder God als Schepper te erkennen. Die mens wil ultieme macht, geld en onsterfelijkheid. En daar ligt één van de grootste gevaren van de Potterserie. Er is geen God en er zijn geen vaste waarden en normen. Daarmee worden de boeken feitelijk anarchistisch.

Weinig boeken zullen zulke uiteenlopende reacties oproepen als die over Harry Potter. De een meent dat het lezen van de boeken over Harry Potter aanzet tot het occulte. De ander meent dat de verhalen over Zweinstein geen kwaad kunnen, omdat ze zich afspelen in een fantasiewereld. Weer anderen zien er allerlei bijbelse principes in.

Via internet zijn tal van ‘Harry Pottersites’ te bekijken. Hierop staan vele loftuitingen van jonge en volwassen fans. Eén van hen, Jenna, heeft een open brief aan de schrijfster geschreven waarin zij haar ervoor bedankte dat zij “Harry Potter geschapen heeft en hem met de wereld heeft gedeeld.” Mevrouw Rowling erkent zelf dat zij onderzoek heeft gedaan naar hekserij en tovenarij, maar dat ze alleen die zaken gebruikt die in het verhaal passen. De thema’s in de Potterserie kunnen, met een beetje goede wil, natuurlijk bijbels worden uitgelegd. De satan is immers door zijn streven naar macht met een deel van de (gevallen) engelen verwijderd uit de hemel. Sindsdien probeert hij de mensheid te verleiden tot het kwade. Harry lijkt dan op een bijzonder beschermde redder, de Jezus-figuur, die de kwade macht van Voldemort in zijn leven het hoofd weet te bieden en de mensheid het goede voorhoudt. Harry lijkt daarmee het type van de verloren prins of de verborgen koning. Uiteindelijk is het de liefde die overwint. Deze strijd tussen goed en kwaad kun je met net zoveel gemak vinden in de islam, het hindoeïsme of allerlei natuurgodsdiensten.

David Colbert echter, in zijn al eerder geciteerde boek, ziet in de boeken van Rowling een schat aan mythes, legendes en occulte feiten. Volgens hem ligt de oorsprong van de magie bij de Egyptenaren20). Hermelien, schoolvriendin van Harry, schrijft erover in een brief over een klasgenoot, Ron, die in Egypte op vakantie is aan Harry: ‘Ik ben echt jaloers, die oude Egyptische tovenaars zijn fascinerend…’21).

In ‘De Orde van de Feniks’ bestudeert zij zelfs hiëroglyfen om dieper in de Egyptische toverkunst te duiken. Volgens de Egyptische religie is magie geschapen door de god Heka bij de schepping van de wereld. Haar naam werd uiteindelijk Magic. Dat woord is weer door de Grieken overgenomen en werd tot ‘mageia’, magie. In Egypte was magie nauw verbonden met de godsdienst, maar ook met de geneeskunde. Tientallen begrippen, vloeken, personen en situaties in de Potterserie weet hij terug te voeren tot oude mythische feiten. Dit staat lijnrecht tevenover de visie van John Granger. Hij gaat in zijn boek ‘Op zoek naar God bij Harry Potter’22), wel heel erg ver in de bijbelse duiding van alle mogelijke elementen uit de serie. In zijn ogen sterft Harry in ieder boek, maar staat hij ook iedere keer weer op uit de dood. Die opstanding vindt niet plaats in eigen kracht, zo meent hij, maar door een symbool van Christus of door liefde. Granger ziet in de Potterserie verwijzingen naar de aloude thema’s over leven, liefde en dood. Daarom passen die bij het Grote Verhaal van Christus23). De magie die in de boeken wordt gebruikt is volgens hem totaal niet gevaarlijk, omdat het gaat om magie die in de vorm van een verhaal tot ons komt en iets laat zien van de wereld achter de wereld (incantatie-magie). Dat is volgens hem iets anders dan echte hekserij (invocatie-magie). Anders gezegd, omdat het in de Potterboeken vooral gaat over spreuken en toverstokjes is er niets aan de hand. Dat is niet gevaarlijk volgens hem, in tegenstelling tot het oproepen van demonische machten.

Granger begaat hier een fundamentele misstap. Dezelfde fundamentele interpretatiefout wordt ook gemaakt door Lisa Cherrett24). Ook zij ziet niet in dat de krachten waarvan gebruik wordt gemaakt, occult zijn. Zij beschouwt de krachten van Harry als puur natuur. Dit lijkt aan te sluiten bij het idee van witte magie of wicca, het gebruik van krachten uit de aarde. Neutrale krachten, zo stelt zij… In de bijbel is nergens een onderscheid te vinden tussen het oproepen van demonische machten en het onschuldige toveren. Net zo min maakt de bijbel onderscheid tussen witte en zwarte magie. Alsof de witte goed zou zijn, omdat er goede dingen mee worden gedaan en de kwade slecht, omdat het duivels is. Wanneer onzichtbare machten los van God invloed hebben op mensen of hen naar het leven staan, heeft dat alles te maken met de duivel die een mensenmoordenaar is vanaf het

begin en een leugenaar25). Precies daarover gaat het in de boeken van Rowling.

Magie is niet iets waar je mee kunt spelen of waar je lichtvaardig mee om kunt gaan, zoals Granger stelt. Voor wie zich realiseert wat voor vernietigende invloed tovenarij heeft op het leven van mensen en vooral de kinderen, bedenkt zich nog wel een keer: “En een groot aantal van hen die magie bedreven hadden, gooiden hun boeken op een hoop en verbrandden ze in het openbaar. Men berekende er de waarde van en kwam op vijftigduizend zilverstukken. Zo vond de boodschap van de Heer steeds meer verbreiding en zo bewees zij haar kracht.26)”

Granger, die een bijbelse visie verdedigt, stelt dat in de Potterboeken niet één keer boze geesten worden opgeroepen en dat magie de weerspiegeling van het werk van God in mensen is27). Hij vergelijkt dit met de wonderen die heiligen doen (binnen het rooms-katholicisme). Daarmee maakt hij duidelijk dat hij magie ziet als een macht die zowel goed als slecht kan worden gebruikt. Zijn visie sluit daarmee aan bij de visie van vele occultisten , die menen dat alle mensen (latente) magische gaven hebben, maar dat deze slechts ontwikkeld moeten worden. Afhankelijk van die ontwikkeling wordt magie dan goed of slecht gebruikt. Dat is te vergelijken met mensen die stellen dat witte magie tegenover zwarte magie staat, omdat witte goed doet en zwarte kwaad!

Wie de Potterboeken doorleest, komt echter diverse vormen van occultisme tegen. Occultisme is een geheime, verborgen kennisleer. Een heks (Eng. witch) is een wijze vrouw die gebruikt maakt van de krachten in de aarde, zoals geneeskrachtige kruiden. Het woord is verwant aan wicca, dat ‘wijs’ betekent. Een tovenaar (Eng. wizard) is een wijze man die geheime kennis heeft van de natuur en die aan waarzeggerij kan doen. Occultisme kent twee gebieden, namelijk die van de waarzeggerij (mantiek) en die van de tovenarij (= magie). Bij waarzeggerij gaat het om:

1. Waarzeggerij die het bewustzijn verandert, zoals het raadplegen van doden (spiritisme of necromantie), het kijken in water (hydromantie) of het kijken in een glazen bol. Verder gaat het bij deze bewustzijnsverandering om dromen en visioenen. Tenslotte kan ook gedacht worden aan bezetenheid (demonen hebben bezit genomen van een mens; soms is dat een waarzeggende geest).

2. Waarzeggerij die uit gaat van tekenen. Aanwijzingen in de kleine dingen laten iets zien van de gang van zaken in het grote. Het draait hierbij om het idee dat de microkosmos iets zegt over de gang van zaken in het grote geheel, macrokosmos. Zo bezien hangt alles met elkaar samen.

Technieken die hierbij worden gebruikt zijn astrologie (kijken in de sterren), koffiedik kijken, kaartenwaarzeggerij, handleeskunde, iriscopie (kijken in de iris) en voetzooldiagnostiek.

Bij tovenarij of magie gaat het erom door paranormale krachten dingen in beweging brengen of invloed uitoefenen op de werkelijkheid. Je kunt dezelfde magische krachten gebruiken om goed te doen of om kwaad te doen. Men spreekt dan over witte magie en zwarte magie. Maar beide vormen van magie gebruiken dezelfde bron. Hierbij gaat het om talismannen en amuletten of bezweringen. Om met het laatste te beginnen, de Potterboeken staan boordevol situaties waarin bezweringen of toverformules worden geleerd, uitgesproken en toegepast. Sommige bezweringen werken kort, andere hebben een lange werking, soms tot deze verbroken wordt door een tegen-bezwering.

Vooral in de boeken “Gevangene van Azkaban” en “Beker des Doods” komen allerlei vormen van waarzeggerij voor. Verder wordt er op grote schaal gecommuniceerd met geesten, zoals:

– Foppe, een kwaadaardige klopgeest,

– Jammerende Jenny, de geest van een vermoorde leerling,

– Haast Onthoofde Henk, de huisgeest van Zweinstein.

Geesten worden gebruikt om boodschappen door te geven28) en zo kan nog wel even worden doorgegaan. In het al eerder genoemde boek van Abanes wordt van de eerste vier delen uit de Potterserie per boek aangegeven wat er zoal aan waarzeggerij en magie wordt beschreven.

Naast waarzeggerij en magie zijn er ook vele satanistische gebruiken, bijvoorbeeld de dementors, de bewakers van de gevangenis van Azkaban. Zij zijn in staat om alle gelukkige gevoelens uit je weg te halen en spelen een belangrijke rol in “Harry en de Vuurbeker”. Zij voeden zich met de zielen van hun slachtoffers en staan in dienst van ‘Je-weet-wel’ (Voldemort), die in zijn reïncarnatie als Vilijn de volgende uitleg geeft:

“Ik ben altijd goed geweest in het charmeren van mensen die ik kan gebruiken, Harry, ook al zeg ik het zelf. En dus legde Ginny haar hele ziel aan mij bloot en haar ziel was precies wat ik nodig had. Ik werd sterker en sterker door dat dieet van haar grootste angsten, haar duisterste geheimen. . .”

In het bovenstaande is een beschrijving gegeven van de achtergronden van de wereld waarin het verhaal van Harry Potter zich afspeelt. Het wordt dan duidelijk dat er veel elementen in de boeken zitten die beslist niet bijbels zijn. Hoewel je met een beetje ‘fantasie’ er natuurlijk een bijbelse uitleg aan kunt geven, zijn bijbelse principes niet het doel of de basis van de schrijfster. Eerder is het tegendeel waar. De schrijfster bedient zich van allerlei mythes en legendes en vult deze aan met haar eigen fantasie. Zo ontstaat er een verhaal waarin een strijd op leven en dood gevoerd wordt met behulp van alle mogelijke occulte praktijken. Het is heel duidelijk dat er diverse vormen van waarzeggerij in de boeken voorkomen. Ook magie of tovenarij vormen een belangrijke basis voor de boeken. Daarnaast zijn er vele satanische praktijken. Ten aanzien van de dood biedt de schrijfster ook een vreemd principe. De dood wordt gezien en beschreven als een groot avontuur29). Overledenen blijven hun functie houden(?), Harry heeft contact met hen. Het litteken op het voorhoofd van Harry is een teken van liefde van zijn moeder. Harry is daarmee doordrongen van zoveel goed, dat het kwade hem niet kan raken.

In de bijbel wordt het bestaan van waarzeggerij en tovenarij (magie) nooit ontkend. Integendeel zou je kunnen zeggen. Op diverse plaatsen is de bijbel er duidelijk over dat, ongeacht of deze krachten nu wel of niet in de schepping zijn gelegd, die occulte praktijken nooit neutraal zijn (i.t.t. wat Granger en Cherrett beweren). In Deuteronomium 18:9 – 2230) staat dat God zijn volk Israël waarschuwt voor het gebruik van al die machten en krachten. Wanneer zij in het land Kanaän komen, moeten zij niet meedoen met de praktijken van de volken die er wonen:

– niet door het vuur gaan,

– geen waarzeggerij,

– geen wichelarij,

– geen uitleg van voortekenen,

– geen tovenarij,

– geen bezweringen,

– niet de geest van een dode of een waarzeggende geest raadplegen,

– niet de doden raadplegen.

De volken luisteren naar wichelaars en waarzeggers, maar God wil dat Zijn volk luistert naar Hem. Nergens wordt er gesproken over meer en minder gevaarlijke kanten van al deze praktijken. Ze worden allemaal afgewezen en aangewezen als gevaarlijk.

Al die duistere praktijken, zowel de krachten als de mensen die ermee bezig zijn, hangen samen met de wereld van de duivel en zijn demonen. Het is verboden en gevaarlijk om met die demonische wereld te spelen. Die demonische wereld doet zich vaak onschuldig voor en lijkt op iets wat christelijk is. De duivel en zijn trawanten doen zich voor alsof zij het goede (de gerechtigheid) nastreven, maar in werkelijkheid zijn het werkers van ongerechtigheid31).

Zo is het ook met de Egyptische tovenaars die leven in een wereld die door magie wordt bepaald. In deze Egyptische wereld groeit Mozes op die uiteindelijk zijn volk bevrijdt van de macht van de Egyptenaren. De strijd lijkt daar misschien in eerste instantie op die tussen Mozes en de tovenaars aan het hof van de farao. Al snel wordt duidelijk dat God alle macht heeft en dat het volk Israël na 10 plagen Egypte mag verlaten om God te dienen. Hier is het dus duidelijk dat de tovenarij in Egypte gebruikt wordt om macht uit te oefenen. God stelt daar Zijn handelen tegenover. Een vergelijkbare passage vinden we in Handelingen 19:13 – 20. Hier lijken ook mensen te spelen met duivelse machten. Zeven joodse geestenbezweerders menen boze geesten te kunnen uitdrijven in de naam van Jezus. Maar de mens waar de boze geest in woont, overweldigde de groep van zeven. Een onvoorstelbare kracht komt er los. Het gevolg is dat de naam van Jezus wordt geprezen en mensen tot bekering komen. Ook enkele tovenaars bekeerden zich, brachten hun toverboeken en verbrandden die.

Hoe anders is het in de boeken over Harry Potter gesteld. Hier worden juist de meest gevaarlijke toverboeken in de verboden bibliotheek goed bewaard. De toverkunsten worden niet afgezworen, maar juist verheerlijkt op Zweinstein:

•Als je zo bijzonder en beroemd bent als Harry Potter, mag je bijna alles, zelf verboden tovenarij. Hij wordt zelden gestraft, meestal beloond.

•Ongehoorzaamheid is noodzakelijk om je eigen subjectieve doelen na te streven. Meestal wordt ongehoorzaamheid nog beloond ook.

•Leugens, diefstal en bedrog zijn niet alleen aanvaardbaar, maar moet je gebruiken om je eigen doelen te bereiken.

•Astrologie, numerologie, vervloekingen en magie zijn spannend en helpen je inzicht te krijgen in wat je niet weet.

•Volwassenen zijn lastig en meestal spelbrekers.

•Wraak is zeer acceptabel.

Ouders kunnen zich over de Harry Potterboeken terecht grote zorgen maken. Je kunt je kind nog zo goed opvoeden en voorlichten, op enig moment komt er een confrontatie met mensen die er heel anders over denken. Hoe moet je je dan opstellen, wat moet je zeggen?

1. Respect.

Het is goed om op ieder moment het respect voor de ander te bewaren. Een christen moet niet vanuit boosheid of angst gaan reageren. Ook het aanvallen van mensen die de boeken mooi of waardevol vinden, is niet aan te bevelen. Probeer begrip op te brengen voor standpunten en emoties. In iedere situatie past een zachtmoedige houding. Dat betekent overigens niet dat je alles maar over je heen moet laten komen.

2. Doordenken.

Vanuit respect is het makkelijker het gesprek met de ander aan te gaan, vooral met de Harry Potterfans. Kennis nemen van de inhoud van de boeken leidt ertoe dat je mee kunt praten en vragen kunt stellen. Doel hiervan is om mensen te laten doordenken wat er nu eigenlijk aan de hand is.

3. Feiten

Lastig, maar wel heel nuttig is het om de boeken over Harry Potter te lezen. Wie de feiten kent, kan makkelijker in de discussie opereren. Zorg er daarbij voor dat je je een eigen mening vormt.

4. Vijanddenken

Niet Rowling is de vijand, ook niet de school die Harry Potter voorleest of gebruikt in een project (rond de kinderboekenweek). De vijanden zijn ook niet de journalisten of bibliotheken. De ware vijanden zijn de machten van de duisternis die christelijke waarden en normen willen vervangen door occulte principes32).

5. Strijd

De strijd die vandaag gevoerd wordt, gaat niet over Harry Potter, maar om het geestelijke welzijn van kinderen. De Harry Potterboeken zetten wel degelijk een deur open naar de occulte wereld. Daarom moeten christenen via kerken, clubs, zondagsscholen of basisscholen kinderen op een goede manier voorlichten over de manier waarop de geestelijke strijd wordt gevoerd33).

Met de boeken van Harry Potter komt een eindeloze stoet van gruwelen op kinderen af. Heel wat recensies tillen daar niet zo zwaar aan. In de boeken wordt wel eindeloos veel betoverd en behekst, maar dat doet geen kwaad, want, zo beweert men, iedereen merkt al gauw dat de boeken badinerend (schertsend) van toon zijn.

Dat zal wel zo zijn voor volwassenen, maar hierbij wordt vergeten dat kinderen niet kunnen badineren, tenzij ze hierop expliciet worden voorbereid. En dat gebeurt nu juist niet, integendeel, anders zou de leeslol er al gauw af zijn. Bovendien moet gewezen worden op een gevaarlijke drogreden waarmee velen redeneren. Joanne Kathleen Rowling speelt in op de manier waarop tal van volwassenen, zelfs in de 21e eeuw (nog steeds) denken, als zij verklaart: “Ik geloof niet in de soort magie uit mijn boeken.” Hierin wordt zij gesteund door commentators uit christelijke kring als Lisa Cherrett en John Granger. Ook deze schrijvers zien geen enkel kwaad in magie en beschouwen magie als een natuurverschijnsel, waar je goede en kwade dingen mee kunt doen. Zij zien tovenarij niet als een vorm van religie. Maar dat is nu juist het probleem, want de boeken van Harry Potter romantiseren allerlei zaken die in de wereld van het satanisme een gruwelijke werkelijkheid zijn. Wanneer hier wordt gesproken van fantasie, dan is dit niet zomaar de kolossale en zeer productieve verbeeldingskracht van de auteur, maar de neerslag van een reële wereld van gevallen engelen en demonen (boze geesten).

Richard Abanes34) voert diverse bewijzen uit de wereld van wicca aan waaruit duidelijk blijkt dat heksen de tovenarij uit de Potterboeken, hoewel speels en humoristisch gebracht, zien als een belangrijke ondersteuning voor hun geloof in tovenarij! De boeken van Dr. Rebecca Brown maken hetzelfde duidelijk.

In “He Came to Set the Prisoners Free” en ‘Prepare for War’, merkt zij op dat het hier helemaal niet gaat om ‘fantasie’ van een denkbeeldige wereld, maar om de gruwelijke werkelijkheid van een wereld waarvoor God de volken van Kanaän verdreven heeft, toen ‘de maat van hun boosheid vol was’, vgl. Gen. 6:5 en 1 Kon. 14:24. Het fenomeen ‘Harry Potter’ heeft al geleid tot tal van ‘Harry Potter Fan Clubs’ en tal van jonge lezers plakken het ‘Potterteken’ (een bliksemschicht) op het voorhoofd. Men spreekt van de ‘Harry Pottercultus’ en van de nieuwe ‘klassieken van de kinder- en jeugdliteratuur’.

De Harry Potterboeken hebben bij duizenden kinderen de interesse in tovenarij gewekt. De Paganistische (heidense) Federatie heeft zelfs iemand aangesteld die de stroom van aanvragen van kinderen en jongeren behandelt. Media functionaris Andy Norfolk zegt dat de Potterboeken van J.K. Rowling en TV shows, zoals Sabrina de Tienerheks en Buffy de Vampierdoder, waarschijnlijk deze vloed hebben veroorzaakt. “Iedere keer dat een artikel over tovenarij of paganisme verschijnt, kwamen er heel veel aanvragen, meestal van jonge meisjes.”

Er zijn kinderboeken die kinderen vertrouwd maken met de wereld van het occulte, er zijn er ook die kinderen aanmoedigen om (via een handeling van inwijding) zelf die wereld te betreden. Het lijdt geen twijfel dat de kinderen voor wie de Harryboeken geschreven zijn (vanaf 8 jaar) gewend en daarna vertrouwd raken met de occulte werkelijkheid, d.w.z. dat zij gaan denken in termen van het occulte. Wanneer zij zich zo het occulte denken hebben eigen gemaakt, zal het moeilijk zijn dit ooit echt los te laten. De beste manier om dat tegen te gaan, is hen op te voeden met een helder bijbels denken.

Veel kinderen zullen zich in Harry Potter herkennen, want wie voelt zich niet wel eens achtergesteld of buitengesloten? Daardoor zullen zij al gauw sympathie voor hem voelen en zich met hem identificeren en zich daarmee openstellen voor de wereld waarin Harry verzeild is geraakt, of liever gezegd, waar hij thuishoort. De driedimensionale wereld is zonder begrip voor toveren, bedreigend en vijandig, maar heil is er in de vierde dimensie die de ‘dreuzels’ niet kunnen zien en waartoe ze ook geen toegang hebben (een parodie op Johannes 3 vers 3 en 5). Pas echt gevaarlijk wordt het als kinderen aangemoedigd worden om zelf het occulte uit te proberen, zoals een vervloeking werpen op een leraar die hen een slecht cijfer geeft (sommige Harry Potterlezers passen deze voodoo-technieken toe). Zowel de schrijver als veel recensenten zullen dit ontkennen, maar in een catalogus van een boekenclub lazen wij een persoonlijk berichtje van Harry Potter aan zijn jonge lezers. “Jullie volgen vast vol spanning mijn avonturen op Zweinstein. . . Misschien willen jullie ook wel op die school zitten om te leren toveren! . . . Ik daag jullie uit om een eigen, originele toverspreuk te verzinnen die helemaal in de traditie van Zweinstein past.”

Voor velen blijft de vraag misschien of er hier niet sprake is van scherts of mogelijk een uitnodiging voor een onschuldig dansje of spelletje. Wie zich realiseert dat magie werkelijk een duistere lading heeft, kan niet onschuldig blijven spelen met tovenarij. Rowling gebruikt hier voor magie het woord ‘magick’, dat Aleister Crowley beschrijft als ”de wetenschap en kunst om veranderingen tot stand te

brengen overeenkomstig de wil.” Wie even verder denkt en het op zich in laat werken, komt al snel tot de conclusie dat dat voor kinderen ongezond terrein is. Kinderen begrijpen niet alles. Wanneer volwassenen al moeite hebben om zich de reikwijdte van magie te realiseren, is dat voor kinderen nog veel moeilijker. Zij verstaan scherts alleen, wanneer dit voor hun eigen besef duidelijk blijkt, ijvoorbeeld uit een tegenstelling in karakters of situaties. Ook al zouden de meeste kinderen Harry niet volgen, dan is nog ieder kind er één teveel die de proef op de som neemt en een kleine tovenaar wordt temidden van een gezin of een school van ‘dreuzels’, bijvoorbeeld door een vloek te werpen op een leraar die hem een slecht cijfer geeft!