DE MYTHE VAN DE PLATTE AARDE
Nog steeds wordt deze mythe aan leerlingen en studenten verteld. Wat is de achtergrond?
DE MYTHE VAN DE PLATTE AARDE
Aan de Hogeschool Windesheim werd bij het vak Godsdienst door de docent de mythe van de platte aarde gebruikt om aan te tonen dat niet alles in de Bijbel voor waar aangenomen kon worden. Velen zullen op school gehoord hebben, dat de naam Indianen afkomstig is van Columbus, die in 1492 dacht, dat hij Indië bereikt had. Daarbij wordt ook wel het verhaaltje verteld van de scheepslieden die bang waren van de aarde af te vallen. Met daarbij de associatie van domme middeleeuwers die dachten dat de aarde plat was. Maar is dit goed onderwijs in logisch exact denken? Waarom stelt de leraar zichzelf niet de vraag hoe Columbus kon denken, dat hij door naar het westen te varen Indië in het oosten zou bereiken? Door de leerlingen die vraag te stellen zou hij/zij hen door logisch redeneren de conclusie kunnen laten trekken, dat in ieder geval Columbus besefte, dat de aarde bolvormig is.
Columbus
Voordat Columbus zijn tocht naar het westen ondernam, bestudeerde hij talloze boeken uit de oudheid en de middeleeuwen, zowel werken op het gebied van astronomie en geografie als natuur- en reisbeschrijvingen, terwijl hem uiteraard ook de tekst van 4 Ezra 6:42 (apocrief boek) bekend was. Daarnaast was hij volledig op de hoogte met de ontdekkingen van zijn tijd. Op basis van de wirwar van hem ter beschikking staande gegevens, bepaalde hij de vaarroute van de Canarische eilanden tot aan Cipango (Japan) uiteindelijk op 2400 zeemijlen, terwijl de werkelijke afstand 10.000 mijl bedroeg. Met andere woorden, hij situeerde Japan ongeveer op de plaats waar in werkelijkheid de West-Indische eilanden liggen. Geen wonder dat de westelijke route naar Indië volgens hem de voorkeur verdiende boven de vaarweg om Afrika heen naar het oosten. Mede dank zij deze berekening wist Columbus de autoriteiten tenslotte zo ver te krijgen, dat zij een expeditie uitrustten om via het westen naar Indië te varen.
De middeleeuwen
Zoals ik al gezegd heb, stond de bolvorm van de aarde op geen enkele wijze ter discussie. Maar dan rijst natuurlijk de vraag: hoe is de wijdverbreide gedachte dat de middeleeuwers en ook de tijdgenoten van Columbus in een platte aarde geloofden dan eigenlijk ontstaan? Het betreft hier een bepaald facet van een algemene, antimiddeleeuwse houding, die al in de Renaissance ontstaan is, met als gevolg dat ‘middeleeuws’ nog altijd een gewild synoniem is voor ‘achterlijk, ouderwets en bekrompen’. Met name het anticlericale klimaat in Frankrijk na de Revolutie heeft ons beeld van de middeleeuwen in hoge mate bepaald. Negentiende-eeuwse auteurs, zoals W. Irving die een weinig betrouwbare, romantische ‘History of the Life and Voyages of Christopher Columbus’ (1828) schreef, A.J. Letronne die in 1834 een tendentieus artikel schreef over de kosmologische opvattingen van de kerkvaders en C.R. Beazly die Letronne op dit punt kritiekloos volgde, hebben de basis gelegd voor allerlei onjuiste ideeën over de opvattingen van kerkvaders en middeleeuwers, die door anderen kritiekloos werden overgenomen, inclusief de platte aarde.
Draper en White
Met name in de strijd rond Darwin verschafte dit aan de voorstanders van de evolutieleer een arsenaal van wapens om de tegenstanders belachelijk te maken. Daartoe hoefde men slechts het anti-evolutionisme en bijv. de platte aarde op één hoop te gooien onder het hoofd ‘religie contra wetenschap’. Dit is precies de methode die Draper en White in hun eerder genoemde werken toepasten. En met succes, want hun boeken zijn lange tijd de belangrijkste bronnen geweest (en voor sommigen zijn ze dat nog) voor de geschiedenis van de relatie tussen religie en wetenschap. Ook al hebben serieuze historici zich inmiddels van de Draper-White-benadering gedistantieerd, toch lijkt het geloof in de platte aarde uit de tijd vóór Columbus nog lang niet uitgestorven. Je komt het telkens nog tegen. Het gebeurt regelmatig dat studenten verbaasd reageren, als ik de platte aarde van de middeleeuwers naar het rijk der fabelen verwijs. Maar daarmee zult u na het lezen van dit artikel geen moeite meer hebben…Bron: http://www.gewina.nl/werkgroepen/voortgezet_onderwijs/materiaal/de_platte_aarde_en_het_conf.html
Dr. W.Hoek.
Dit artikel is naar aanleiding van een gesprek met een studente ontstaan.