De Kanjertraining – een geschenk ‘van boven’ of een product ‘van beneden’?

De Kanjertraining – een geschenk ‘van boven’ of een product ‘van beneden’?

Er steekt meer achter.
In de Handleiding Kanjertraining Basisonderwijs, gevat in een uiterst dikke multomap, schrijft Weide (ontwikkelaar van de – kostbare1 – Kanjertraining) in het eerste onderdeel, dat als titel heeft Uitgangspunten van de Kanjertraining, in paragraaf 10 onder de kop Theoretische achtergronden dat de training niet is ‘gebaseerd op een specifiek theoretisch model uit de literatuur’. Hij vervolgt met: ‘Toch doen we een poging de kanjertraining in kaart te brengen en doen dat aan de hand van … vijf modellen’. De dan door hem genoemde modellen wil ik zo dadelijk allereerst kort onder de loep nemen.2 Vooraf wil ik u echter deelgenoot maken van enkele door Weide geuite saillante opmerkingen in een telefonische reactie van hem naar aanleiding van de publicatie op de site van Bijbels perspectief3 met een uitgebreidere versie van de door mij voor Bijbel & Onderwijs gehouden lezing over de Kanjertraining.4 Zo gaf Weide namelijk iets voor mij opmerkelijks en vermeldenswaardigs aan: de Kanjertraining was te beschouwen als ‘van boven’, want Weide had zich door ‘het hogere’ geleid gevoeld. Om onder meer deze reden was hij dan ook ‘diep teleurgesteld’ over de inhoud van de publicatie. Hij gebruikte zelfs het begrip ‘pijn’, sprak over ‘afbranden’ en bezigde het begrip ‘oordelen’.

De gehouden lezing en de uitgebreidere gepubliceerde versie daarvan, en al evenmin dit artikel, hebben ‘oordelen’, ‘afbranden’ of een niet serieus nemen van intenties op het oog. Hoewel ik heb aangegeven als christen niet uit de voeten te kunnen met dergelijke abstracte beschrijvingen als ‘van boven’ en ‘het hogere’, maar graag concreet spreek over de drie-enige God, raakt(e) een en ander mij wel. Het mogelijk christenzijn van Weide is en wordt door mij niet betwijfeld en het spreken van Weide over ‘van boven’ en ‘het hogere’ vraagt dan ook absoluut aandacht. Het ging en gaat mij om een objectief beoordelen van de training op basis van het verzoek van B&O.

Waar blijft de noodzakelijke onderbouwing?
Het eerste wat mij in mijn onderzoek opviel (en opvalt5), is het gebrek aan wetenschappelijke verantwoording6. Een bewijs daarvan is bijvoorbeeld de aangehaalde’ intro’ in paragraaf 10. Een verantwoording wordt bij een en ander niet gegeven en is evenmin elders te vinden. Bovendien krijgt men bij onderzoek van bijvoorbeeld de vijf genoemde modellen de idee dat het verwijt van de schoolpsycholoog Bob van der Meer, dat Weide7 ten aanzien van onder meer de kanjerregels plagiaat pleegt, ook hier – tenminste deels – geldt. Wat zijn de ideeën van Weide zelf en, wat is door hem, in iets andere bewoordingen, waarom overgenomen?8 En ten aanzien van de vijf genoemde modellen: waarom deze keuzes?9 Doet Weide recht aan het inhoudelijke ervan?10 Een dergelijke aanpak onderstreept het flodderige van de methode, terwijl het taalgebruik in diverse onderdelen/publicaties horend bij de training populistisch genoemd moet worden en dat soms op het banale en onethische af – iets wat haaks staat op het doel: training in sociale vaardigheden. In een op verzoek van B&O te verschijnen brochure zal op onder andere deze en nog ander zaken nader worden ingegaan11. Kijken we nu naar (vanwege ruimtegebrek) enkele van de genoemde modellen en we betrekken daarbij de saillant genoemde uitspraken van Weide en doen dat vanuit de titel boven het artikel.

De achtergrond is humanistisch.
Toen ik Weide aansprak op zijn gebruik van ‘van boven’ en ‘het hogere’ en concreet vroeg waar dit zichtbaar werd binnen de training qua uitgangspunt en/of inhoud, was zijn reactie: ‘We zijn geen instituut voor evangelisatie’. In hoeverre is de Kanjertraining dan (nog) als een soort geschenk ‘van boven’ te beschouwen? Immers, de drie-enige God werkt nooit los van zijn Woord wat in dit geval concreet als logisch gevolg zou moeten hebben dat, zelfs al is de laatste reactie van Weide rechtmatig, het uitgangspunt of de referentiekaders bij en van de Kanjertraining tenminste niet in strijd zullen mogen zijn met het Woord van God.Of toch wel? Onderstreept het ongefundeerde aanhaken van Weide bij de door hem genoemde modellen niet de vaststelling zoals gedaan in de lezing: de training staat in principe haaks op het Woord van God? Wel, het ‘van boven’ en de geclaimde invloed van ‘het hogere’ zal inderdaad in het geheel niet blijken uit de gekozen modellen, echter wel het tegendeel.

Geen van de genoemde modellen geven namelijk ruimte aan of getuigen van ‘van boven’ en ‘het hogere’. Het humanistische model met het centrale thema van zelfverwerkelijking staat daar zelfs volkomen haaks op12 en voor God is geen enkele ruimte en al evenmin voor het gezag van zijn Woord. Als het bijvoorbeeld gaat om ‘schuld’, dan moet die altijd buiten de mens worden gezocht13, wat betekent dat de mens niet op ‘het zondaar zijn’ kan worden aangesproken. Het door Weide genoemde ecologisch model beschouwt probleemgedrag als ‘het gevolg van een verstoord ecosysteem’14. Van der Ploeg geeft aan dat men daarmee namelijk bedoelt ‘aan te geven dat het vooral om de interacties tussen het individu en omgeving gaat binnen een bepaald systeem’. Er is een soort psychologische acupunctuur nodig om het ecologisch evenwicht te herstellen15. Ook in dit model geen ruimte voor God en opnieuw ligt de oorzaak van de problemen elders.
Als één na laatste model noemt Weide het stressmodel. Zijn omschrijven lijkt een ‘verschuilen’ achter Van der Ploeg zonder uit- of toelichten. Ook binnen dit model geen plaats voor God en weer moet de oorzaak van problemen buiten het individu worden gezocht – bijv. de omgeving stelt te hoge eisen. Tot slot noemt Weide het psychosynthetisch model16 en hij schrijft: ‘Psychosynthese is te beschouwen als een transpersoonlijke psychotherapie.’ Hier dienen voor de christen de alarmbellen sowieso te gaan rinkelen! Dit model wordt gezien als horend tot de transpersoonlijke psychologie17 die zich zondermeer kenmerkt door een oosterse, esoterische ondertoon, holistisch van karakter is en past onder de noemer new age. ‘De psychosynthese van Assagioli is een transformatieproces, waarbij in de mens de macht van het ego naar het hogere Zelf verschuift’18. Het hogere zelf is ‘de bron van alle scheppende inspiratie’, vgl. de boeddha-natuur, goddelijke kern en de goddelijke vonk etc. Ofwel, het venijn zit wat de modellen aangaat bij Weide in de staart. Dit alles heeft niets van doen met ‘van boven’ maar juist wel met de tegenpool daarvan. Dat maakt dat met betrekking tot de Kanjertraining gesproken moet worden over een product afkomstig ‘van beneden’ (lees: van de duisternis). Een product waarvan een zich christelijk noemende school (en zeker ook de christelijke gemeente) zich beter kan distantiëren. En dan nog, is wat de Kanjertraining betreft, u de helft niet aangezegd.

drs. J.G. Hoekstra