DE VADERLOZE MAATSCHAPPIJ - Bijbel & Onderwijs

POGING TOT MOORD

Ik wil graag wat met u lezen in het boekje van prof. dr. dr.Georg Huntemann ,,GEEN GOD EN GEEN VADER(S)” met als ondertitel “Achtergronden van de gezagscrisis van onze tijd”, dat in 1980 bij De Vuurbaak is verschenen.

De auteur wijst op de diepe onrust van de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Die periode confronteerde ons met jongeren-opstanden, inclusief leuzen en spandoeken, in de grote steden van Europa en de VS. Wie die tijd bewust beleefd heeft, weet nog van de beklemming die deze jongerenbeweging opriep. Via geweldsbeelden op de t.v. bijvoorbeeld. Tussen haakjes: in Parijs schreven de rebellerende studenten op de muren: ,,le père pue”( = de vader stinkt!) Overigens waren de demonstraties en acties niet meer dan een topje van de ijsberg van een veelomvattend verschijnsel. Waar ging het om? Om abortusvrijheid alleen? Om het roken van een stickie alleen? Om meer woonruimte alleen? Nee, wat die jongeren aanzette, was een behoefte aan revolutie en in de grond van de zaak was het een poging tot moord op de vader en op de Vader.

Het deel van de jeugd dat zo strijdbaar was, eiste luidruchtig vrijheid, het ,,wilde niet wat het moest willen”. Jongeren wilden niet het huis van het gezin met de vader als de autoriteit van gezag en de moeder als stille verzorgster, nee. Een nieuwe geborgenheid in collectief en commune, dáár ging het om. En om gezagloosheid. “Deze revolutie,” zegt Huntemann, ,,had haar eigen uur, namelijk het uur van de lege kerken, van de uiteenvallende gemeenten en het prijsgeven van de belijdenissen.”

Ik moet toch eigenlijk ook even A.E.M. van der Does de Willebois aanhalen. In zijn boek ,,HET VADERLOZE TIJDPERK” (uitg.Tabor, Brugge) zegt hij: ,,Men kan de crisis van onze tijd die wezenlijk een crisis van het geloof is, langs vele wegen benaderen. Ik meen evenwel dat de aangevochten figuur van de vader, in het bijzonder als belichaming van het persoonlijk gezag, als instrument van de traditie en als beeld van goddelijke heerschappij, een zeer centrale plaats toekomt in de problematiek waarvoor wij staan.” En even verder: ,,De stem van de vader was de stem van de traditie.”

FRANKFURTER SCHULE[1]

De revolutie van die jaren had haar eigen ideologie. Huntemann noemt de ,,Frankfurter Schule” (met namen als Adorno, Marcuse, Habermas, Horkheimer) als geboortekamer. Zij ageerden tegen de ,,loop van de wereld”. Hoe is die? Het gaat in de wereld om heerschappij van de ene mens over de andere, om macht. Menselijk leed wordt veroorzaakt door de structuur van de maatschappij en door gezagsuitoefening. Wat we nu moeten, is terug naar het paradijs, naar de ,,voorbeschaving” naar de tijd dat er geen onderdrukking en gezagsuitoefening was. Wég met bezitsdrang, eigendom, vaderlijk gezag, huwelijk. Wat komen moet, is de geborgenheid van het collectief, met een grote aandacht voor de moederfiguur. Geen vader en geen Vader, want vaders staan toch maar voor onderdrukking en machtsuitoefening en Vader…,,die heeft ons in de steek gelaten”.

Maar zegt Van der Does: “…het opgeven van het vaderlijk principe, is het openen van de weg naar vormeloosheid en anarchie.” Huntemann zegt: ,,Onze anti-autoritaire revolutie is anti God, anti Vader, anti gezin en anti eigendom.” Die revolutie belichaamt het ideaal van de moederlijk beschermde oerhorde: sexuele vrijheid, leven in gemeenschap, in de horde, wonend in commune of kraakpand.

Nog een paar belangrijke uitspraken van Huntemann: ,,,De vadercultuur van voorheen die afgebroken moet worden, is een angstcultuur en die vernietigt de levensvreugde.” ,,Schaamte en eerbied- zo wordt er steeds maar ingehamerd – zijn gedragspatronen van een repressieve, dat wil zeggen van een door macht beheerste, dus genot-onderdrukkende maatschappijstructuur die overwonnen moet worden.” Deze idealen woonden dus niet in de huizen van filosofen alleen, nee, ze drongen door naar de ruimte van de maatschappij, van de horde, van de commune, ze ,,hingen in de lucht”.

DE FALENDE VADER

Is er enig begrip op te brengen, voor zover dat kan bij een moordpoging? Wie zegt ,,Vaderschap is meesterschap” heeft gelijk, maar waren er niet veel slechte vaders/meesters. Altijd en overal? Extreem is de situatie in Duitsland in de jaren voor WO 2. Huntemann:.. Was het fascisme met zijn helden en Führercultus niet zoiets als ook een revolutie, het ,,masculinisme”[2] ten top. H.R.Müller-Schwefe schrijft er indringend over in het boekje ,,De wereld heeft geen vader” : een Schriftuurlijke benadering van het probleem van de gezagscrisis. Hij noemt het toneelstuk van Gottfried Benn waarin er verbitterd uitgegooid wordt door teleurgestelde, eenzame mensen: ,,De Ouwe heeft ons ook al in de steek gelaten.”

Müller-Schwefe signaleert in ,,De crisis van het gezag op verschillend levensterrein” tal van crises: het gezin zonder vader, het huwelijk zonder man, de school zonder meester, de staat zonder staatsman en de kerk zonder herder. Ook zegt hij: “Vaderschap was vaak falend.” Huntemann weer:,, Bedoelden vele vaders, wanneer zij over God de Vader en Zijn gezag spraken, niet hun eigen als-God-zijn en hun eigen-gemaakte autoriteit?”

Revolutie op straat, revolutie in gedachten en harten en handelingen. Is dit alleen een reactie op masculinisme? Op gebrekkig en slecht vaderschap? Nee, hoewel dat een grote rol speelde. Is het van de laatste tijd? Op 30 juni 1934 sprak Hess: ,,Met trots zien wij: één is boven alle kritiek verheven. Dat is de Führer. Want ieder voelt en weet: hij heeft altijd gelijk en zal altijd gelijk hebben. In kritiekloze trouw, in overgave aan de Führer waarbij niet in ieder afzonderlijk geval naar het waarom gevraagd wordt en in het stilzwijgend uitvoeren van zijn bevelen is ons Nationaal-Socialisme verankerd.”

Kon zo’ n woord, in die tijd gesproken, zonder gevolgen blijven? De Führer, onaantastbaar, vergoddelijkt, kweekte een generatie van führertjes. Mannen die hun vaderambt op het slechtst beoefenden en die aanhakend bij wat in de lucht hing, tallozen op de wereld beïnvloedden. Ze wilden als Adam zijn. Huntemann: ,,De oer-vaders van de neo-heidense Godsmoord leefden in vertrouwen op zichzelf en niet uit geloof in God.” En ,,Verzoening door Christus hadden zij niet nodig, omdat ze zich zélf wel, door middel van de moraal, tot God wilden opwerken.” Die moraal die gevormd werd door regels en wetten, mocht in geen geval van de Vader der lichten afkomstig zijn.

Huntemann nog eens: ,, Schuld, verzoening en vergeving, deze centrale begrippen van de bijbel, zouden door een feministische theologie moeten worden vervangen. In plaats van duidelijk, richting aangevende en levensbehoedende Torahwoorden het verzinken ,,in de ongedifferentiëerde wereld van het gevoel.” Dus werkelijkheden die onopgeefbaar zijn voor belijdende christenen, moeten omgemunt worden tot vage, onbepaalde gedachten en gevoelens. (Even vooruitlopend: ,,gevoel”, is dat over de hele linie niet een dringend gevraagd ,,artikel”?) Huntemann schreef over een komende religie in opmars, met Jezus als een ,,broer in de groep” een figuur die zo hier en daar wat richting aangeeft en God de Vader als een goedige figuur, maar verder op sterven na dood.

Nog een laatste lang citaat uit het boekje van Huntemann: ,,Reeds lang heeft een verburgerlijkt christendom het geloof tot een soort consumptieartikel gedegradeerd, waarvoor men zich alleen interesseerde bij bepaalde gebeurtenissen in het leven als doop, huwelijk en begrafenis. De consumenten eisten goedkope genade, alsof het om rendement ging en zij verlangden vertroosting op bestelling – gelieve direct te leveren – zonder in gehoorzaamheid onder het Woord te leven, zonder wedergeboorte of bekering en zonder de gemeenschap der heiligen onder het Woord gezocht te hebben.” Veel herkenbaars, toch… De vadermoord is overal doorgedrongen, maar de moord op God maakt de mens tot slaaf van de machten van deze wereld.

HET BEGON IN DE ZESTIGER JAREN

Ik kan me maar niet aan de indruk onttrekken dat de zestiger jaren van grote betekenis zijn geweest in al deze dingen. Het zijn de jaren van de omslag. Wat verborgen woekerde: twijfel aan de aanwezigheid van God, zijn Vaderschap, zijn bestaan als Persoon ( ,,Waar was God in Auschwitz?”) de betekenis van waarden en normen voor persoonlijk welzijn en voor de samenleving, komt steeds meer in de openbaarheid. Nederland werd een geseculariseerd land en ruilde God in voor de goden van de eeuw. Nederland – een land in een stuurloze, onzekere tijd en dat in toenemende mate. Er is onvrede. Is dit alles? Die welvaart, al dat geld, al die mogelijkheden. Steeds maar dat elfde gebod: ,,En genieten zúl je.”

Het vaderschap is aangevochten. Maar gelukkig is moeder er nog, de vrouw. Maar Van der Does haalt een zekere Rosenberg aan die zegt: ,,…dat een beschaving die op zijn eind loopt, steeds ertoe neigt zich op de moederlijke oergrond terug te trekken.” Onvrede. Een vermoeden dat er meer is . Dat deze wereld, ontworteld, ontluisterd, de echte niet kan zijn. Wat komt er van ons terecht, als de chaos toeneemt? Waar zijn de vaders? Waar is het woord dat inhoud heeft? Wie spreekt het uit? Wat levert het zoeken naar spiritualiteit op? Hare Krishna en die hele schaar van godheden was het ook al niet.

Welke vader is vermoord? Die van het verkeerde vaderschap? Maar blijft er, al of niet uitgesproken, een heftig verlangen naar de echte vader. Luister eens naar deze wel uitgesproken stemmen. Jan Wolkers die als weinigen zijn vader gekritiseerd en ontluisterd heeft, zegt toch ergens: ,,Wat houd ik eigenlijk van die man” en op een andere plaats: ,,Toen mijn vader stierf, verloor ik mijn jeugd.” Erik Vos, acteur, verklaart met grote droefheid dat zijn vader geen affectie voor hem had. Die vader vond zijn kinderen alleen maar rampen (Ook typerend voor een vaderloze tijd: die afkeer van kinderen). Zangeres Anouk (misschien niet uw favoriet, maar in de grote wereld heel bekend) vertelt aan journalist Frenk van der Linden dat haar eigen vader haar niet wil kennen: ,, Misschien moet ik wel wereldberoemd worden om er voor te zorgen dat mijn vader mij ziet. Nou, dan maar wereldberoemd.” Een van de broers Moskovitsch over zijn beroemde vader: ,,Die keert zich van mij af.” Interviewer: ,,En denkt u dat hij de verloren zoon ter plekke weer in zijn armen sluit? Moskovitsch: ,,Ík zal hem in mijn armen sluiten.”

Een stem uit vroeger tijd ( met vele te vermeerderen): Kafka: ,,Vader, mijn geschrijf ging over jou. Jij was voor mij de norm van alle dingen.” Aangrijpend , niet? Opstand tegen, verachting van de vader en dan toch dit…

HET NU

In onze samenleving lijkt bijna ieder wanhopig te graaien naar een zo groot mogelijk deel van al het voorhandene en naar nog meer comfort en luxe. Want het moet aan déze kant van de grens van jou worden. Als je niet nú verwerft, wanneer dan? Er moet toch een verborgen gevoel van honger ontstaan, als je de vader verwerpt ( en straks de moeder kwijtraakt) . Hierover sprekend, wil ik u een citaat uit het boek van Van der Does niet onthouden: ,,Intussen lijkt het duidelijk dat het huidig feminisme, zeker de variant die door een sterk lesbische ideologie en minachting voor de man wordt gevoed, méér dan op gelijke waardigheid, via een neutrale gelijkheid mikt op een vrouwelijke hegemonie. Karakteristiek in dit verband is de slogan ,,Wij Vrouwen Eisen”. Mannen vragen of verzoeken meestal. Maar vrouwen eisen – en worden, zoals gewoonlijk, braaf gevolgd door de mannen die nu eenmaal gewend zijn te doen wat moeder-de-vrouw zegt. Als je de Vader ontkent, wat vrede heb je dan, wat voor rust en geborgenheid? Als je niet meer weet, wie je Maker is ( denk aan Jesaja 1), dan sta je toch hulpeloos met lege handen.

Al die uitspraken van groten en kleinen dat ,,er wel iets moet zijn”, heel dat toenemend geloof in reïncarnatie moet toch ergens op wijzen… Het vaderschap is verbleekt, er is vadermoord gepleegd, er is moord op de Vader gepleegd, want wie het Woord onbelangrijk acht, wie de aanwezigheid van een persoonlijke God ontkent, is mede schuldig aan ,,de dood van God”.

HOE VERDER?

De samenleving is verweesd. Ik wil nog even terugkomen op het onderwerp: de moeder. Was het matriarchaat[3] na de moord op de vader een substituut (=vervangend middel) (moeder, stond voor gevoel, warmte, veiligheid), nu lijkt dat ook weg te vallen. De afwezige vader ( lijfelijk vaak, maar zeker ook qua ambt van voorganger, richtingaanwijzer, geïnteresseerde) is opgevolgd door de moeder. Deels buitenshuis werkend ( ze móet ook wel in veel gevallen) kan ze niet datgene bieden wat van haar verwacht wordt.

Er is nog een aspect aan de vadermoord. Dat zijn m.i. de feministische golven die de falende man en vader nog verder wegspoelden. Bij nogal wat feministische woordvoersters zie je een bijna kwaadaardige mannenhaat. Ik las onlangs nog een boekje van Renate Dorresteijn ( een boekje van wat oudere datum), maar als je niet beschikt over een gezond zelfbewustzijn, zou je je persoonlijkheid door zo’ n auteur laten ineenschrompelen tot bijna nihil. Al jaren geleden signaleerde de toen zeer bekende pater Van Kilsdonk dat nogal wat mannen het huwelijk met een buiten verhouding dominante vrouw ontvluchten en ,,homo” werden. De samenleving verweest. Onder alle bevolkingslagen zie je individualisering en vereenzaming. Moet je soms niet spreken van een óuderloze in plaats van een vaderloze maatschappij?

Lees over de verwoestende gevolgen van allerlei verslavingen. Van der Does nog een keer: ,,Telkens als aan mannen, individueel of in groepen , hun mannelijk prestige en zelfbewustzijn ontnomen wordt, neemt het excessieve drinken toe.” Kijk naar al die zwervende jongeren. Zie hoe een jeugd vergiftigd wordt door een deel van de media. Bedenk dat talloze lieve, leuke kinderen alles hebben, maar dat de Here Jezus hun onthouden wordt. Je hart kan erom huilen. Om een samenleving, in grote delen zo los van God. Zo leeg en hol. Hongerend, terwijl God zijn alle honger stillende genade zo royaal aanbiedt.

MOGELIJKHEDEN

Maar wat een mogelijkheden liggen er. Bij al die ouders die het met bijstand van God zo goed mogelijk proberen te doen. Stel uw huis open en probeer kinderen te bereiken. Bij de kerk. Laat die ophouden met bijzaken en zich richten op de hoofdzaken: de toerusting tot de verkondiging van het ene nodige. Bij de scholen. Hoeveel mensen hebben hun hele leven herinneringen meegedragen aan het ware beeld van de Goede Herder. Voor al die kinder- en jeugdwerkers. Wat een kansen hebben die.

Overigens gaat God zijn eigen ongekende weg. Hij moet vechten op veel meer fronten dan wij ons kunnen voorstellen. Maar spiegelen we ons aan Hem als Vader en Richtingaanwijzer, een en al koestering Laat ons de kansen grijpen die Hij geeft en zal blijven geven.

Kees van Baardewijk

De heer Van Baardewijk is ook auteur van het boekje “Drugs ….. groep 8 zegt nee!” dat bij B & O verkrijgbaar is (zie bestellijst en bijbelenonderwijs.nl).

[1] De Frankfurter Schule is in de jaren 60 van de vorige eeuw de gangbaar geworden benaming geworden voor de filosofen en sociologen die aan het Institut für Sozialforschung in Frankfurt aan de Main verbonden waren.

[2] Masculinisme is overdreven waardering van het man-zijn.

[3] Matriarchaat is gezinsverband en erfrecht in de vrouwelijke lijn.