HARTCOHERENTIE-THERAPIE

Hartcoherentie-therapie is ín.

Steeds meer psychologen, psychiaters, fysiotherapeuten, huisartsen en cardiologen doen er hun voordeel mee. In steeds meer, ook Nederlandse, ziekenhuizen wordt de methode aangeboden. Maar ook in veel basisscholen in Nederland worden aan de kinderen hartcoherentie-technieken geleerd, waardoor de schoolprestaties omhoog zouden gaan en de faalangst aanzienlijk vermindert. Ook zijn er inmiddels veel bedrijven die deze methodiek gratis aanbieden aan hun personeel. HeartMath Benelux, dat de hartcoherentietrainingen verzorgt in de Benelux, zegt op haar website: ‘Onze missie is mensen en organisaties vitaler te maken, hiermee bedoelen we een staat van minder stress en meer balans en tevredenheid. Onderzoek wijst uit, dat deze staat niet alleen leidt tot een betere gezondheid, maar ook tot hogere prestaties.’

Begripsomschrijving en geschiedenis
Hartcoherentie is de regelmatige afwisseling in versnelling en vertraging van het hartritme, die ontstaat door samenwerking van het sympathische[1] en parasympathische zenuwstelsel: de hartritmevariabiliteit (HRV). De tijdsintervallen tussen hartslagen veranderen voortdurend. De ademhaling veroorzaakt namelijk drukverschillen in de borstkas. Sympathische activiteit stemt overeen met inademen en staat voor stimulatie, paraatheid en versnelling. Parasympathische activiteit stemt overeen met uitademen en staat voor kalmering, vertraging en rust. Door angst, stress of depressie treedt een verstoorde balans tussen sympathische en parasympathische activiteit op, die hersteld kan worden door een toename van de parasympathische activiteit[2]. Een hoge hartcoherentie is op de biofeedbackapparatuur te zien aan een gelijkmatig sinus-golfachtig patroon in de HRV en een groen balkje.

Als apparatuur staat ter beschikking de emWave Desktop met een vinger- of oorsensor die de hartslag meet of een draagbare, mobiele emWave Personal Stress Reliever ter grootte van een mobiele telefoon.

De methode is ontwikkeld door het HeartMath Institute, dat in 1991 opgericht is door de internationaal bekende stressspecialist Doc Lew Childre in Californië (USA). HeartMath toonde aan, dat emoties veel sneller en krachtiger zijn dan gedachten. En dat – als het om het menselijke lichaam gaat – het hart veel belangrijker was dan de hersenen. Positief denken met je hersenen was weliswaar zinvol, maar positief voelen vanuit je hart gaf een geweldige impuls aan de gezondheid en aan effectief en creatief functioneren.

De Amerikaanse cardioloog Andrew Armour ontdekte in 1994, dat het hart over een eigen neuraal netwerk beschikt: het hartbrein. In tegenstelling tot wat voorheen gedacht werd, bleek niet zozeer het emotionele brein[3] het hart als wel het hart het emotionele brein te beïnvloeden. Zo zouden de signalen van het hart significante effecten hebben op onze emoties en ook op hogere hersenfuncties zoals begrip, focus, geheugen en probleemoplossing, een communicatie die zou verlopen via de variatie van het hartritme. Alle HeartMath-oefeningen, die klinkende namen hebben als Neutral, Quick Coherence Technique[4], Heart-Lock in, Freeze Frame, Attitude Breathing, Notice and Ease, Cut-Thru, kunnen gebruikt worden om het lichaam in staat van hartcoherentie (in ‘sync’ = synchroon) te brengen.

Basis
De kern van HCT of hartcoherentietraining bestaat uit het richten van de aandacht op de hartstreek, ademhaling (5-6 keer per minuut in- en uitademen) en positieve emoties[5] door middel van het oproepen van positieve herinneringen. Het effect van deze interventies is direct op de apparatuur af te lezen en helpt aldus bij het inslijten van nieuwe patronen en omgaan met stress. De drie basisstappen zijn ook zonder de apparatuur te gebruiken, bijvoorbeeld in stresssituaties, of als oefening tussendoor. De apparatuur functioneert als een soort thermometer. De hartcoherentie-oefening wordt beschreven door de Franse psychiater prof. David Servan-Schreiber in Uw brein als medicijn (2009).

  1. Hartfocus. De aandacht naar de hartstreek brengen.[6]
  2. Hartademhaling. Je haalt rustig adem door je hart, ademt vooral goed uit, alsof de zwaartekracht je adem naar de grond trekt. Over iedere ademhaling doe je zo’n 12 tellen, 6 in en 6 uit. Doe dit tot je ademhaling rustig wordt, als vanzelf gaat.
  3. Hartgevoel. Blijf ademen door het gebied van je hart. Denk aan een moment terug, dat je je erg prettig voelde en probeer dat moment opnieuw te beleven. Het kan een moment van zorg, aandacht of nabijheid zijn voor een ander, of je huisdier; het kan om een vakantie-ervaring gaan of een heel leuke sportieve ervaring. Sta stil bij dit positieve gevoel, geef jezelf toestemming het te voelen.

Je kunt deze oefening bijvoorbeeld iedere dag 5 minuten doen. De methode kan je helpen om onmiddellijk je stress te verminderen. De stappen hartfocus, hartademhaling en hartgevoel nemen een minuut in beslag. Hoe meer je de methode traint op momenten dat je niet al te gespannen bent, lekker in je vel zit, hoe beter je deze kunt toepassen als je angstig bent of een paniekaanval dreigt te krijgen. Door deze oefening zorg je er ook voor dat de verstoorde biochemische balans in je hoofd zich weer herstelt. Aldus Servan-Schreiber.

HCT is een emotionele zelfregulatietechniek die de patiënt de mogelijkheid biedt een actieve bijdrage te leveren aan het verminderen van psychische klachten en het versterken van de positieve emoties. Hartcoherentie met behulp van de emWave Desktop zou leiden tot stressvermindering, meer energie en weerstand, meer emotionele balans, helderder kunnen denken waardoor je beter beslissingen kunt nemen en creatiever bent, betere communicatie met anderen, doordat je je beter kunt uitdrukken en beter kunt luisteren, beter kunt slapen. Onderzoek zou aangetoond hebben, dat hartcoherentie samengaat met een verlaging van de bloeddruk en het cortisol-niveau, een stresshormoon, en met een stijging van DHEA, een vitaliteithormoon.

Wetenschap en hartcoherentietraining
Er is steeds meer belangstelling voor hartcoherentietraining als behandelmethode voor psychische klachten. Er zijn aanwijzingen voor een gunstig effect bij angst, depressie en stressgerelateerde klachten. De methode wordt onder meer gebruikt door artsen, psychologen en fysiotherapeuten. Fysiotherapeut Herman de Vries komt in zijn afstudeerscriptie over hartcoherentietraining (2008) tot de conclusie, dat deze training volgens de module van HeartMath in principe bruikbaar is in het vakgebied fysiotherapie, maar hij noemt enige discussiepunten.

1. Zijn vakgebied is de afgelopen jaren steeds meer opgeschoven in biopsychosociale richting.  Biofeedback maakt zelfs al deel uit van de vakinhoudelijke thema’s in de opleiding tot psychosomatisch fysiotherapeut aan de Hogeschool Utrecht. Maar in hoeverre past biofeedback als methode bij de van oorsprong biomedisch georiënteerde fysiotherapeut? De tegenwoordige fysiotherapeut maakt in tegenstelling tot vroeger steeds minder gebruik van hands-on technieken zoals masseren en daarentegen steeds vaker van hands-off technieken, bij voorbeeld loopbanden, crosstrainers, TENS, tape, APS en hartcoherentie.

2. Hoe sterk is de wetenschappelijke onderbouwing van deze interventie als verreweg het meeste onderzoek door het HeartMath Institute is verricht? Ook al worden diverse bevindingen ondersteund door enkele wetenschappers als Servan-Schreiber, nog meer onafhankelijke onderzoeken zijn beslist gewenst.

Spirituele elementen
In alle HeartMath-oefeningen staan de drie basisstappen centraal.
Hierin zijn de voor een christen ontoelaatbare ingrediënten van pranayama[7], visualisatie[8] en meditatie (mindfulness) terug te vinden.[9]

Hartcoherentie laat zich naadloos combineren met mindfulness[10]. Met hartcoherentie wordt het onderzoek naar spirituele wortels in divers  alternatieve geneeswijzen afgesloten. Deze wortels zijn vaak oosters van afkomst. Het lijkt er alleszins op dat het oosterse denken een toenemend open deur vindt in het steeds meer ontkerstenende Westen.
Het oosters denken is ook niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg.

Alvorens in te gaan op het komen tot een keuze bij de zoektocht van een christen naar verantwoorde alternatieve geneeswijzen zal eerst nagedacht worden over oosters denken in de Nederlandse ziekenhuizen, newage-denken in Amerikaanse ziekenhuizen, een toekomst met healende ziekenhuizen als tempels en de god van Ekron in de gezondheidszorg.

 

Drs. Ruud van der Ven

Dit artikel komt nagenoeg overeen met een hoofdstuk  uit ‘Genezing uit het Oosten?’ eveneens van drs. Ruud van der Ven.

[1] Het sympathische zenuwstelsel is het deel van het autonome ofwel onwillekeurige zenuwstelsel, dat ervoor zorgt het lichaam in paraatheid te brengen (‘het gaspedaal van het organisme’) door de hartactie te stimuleren, de ademhaling te versnellen en het bloedglucosegehalte te verhogen. Dit doet zich voor bij verhoogde spieractiviteiten en stresssituaties (vecht-, vlucht- of vriesreacties). De tegenhanger, het parasympathische zenuwstelsel, zorgt voor herstel en rust, opslag en de energiehuishouding en overheerst tijdens ontspanning en slaap.
[2] En daarmee van de hartcoherentie.
[3] Het limbische systeem in de hersenen.
[4] Te gebruiken in acute stresssituaties, om ‘snel coherent’ te worden, en te voorkomen dat het lichaam in een staat van fight-fright-flight terecht komt.
[5] In plaats van positief denken gaat het bij hartcoherentie om positief voelen.
[6] Deze eerste stap heeft grote raakvlakken met mindfulness (aandacht zonder oordeel [of mentale plaatjes]).
[7] De hartademhaling. Onderdeel Heart Lock-in oefening: ‘Visualiseer dat je door je hart inademt en weer uitademt door je zonnevlecht’ (openen hart- en navelchakra).
[8] De gevisualiseerde ademhaling door het hart en de zonnevlecht; het advies om de positieve emoties ‘met al je zintuigen weer te voelen, ruiken, ervaren’; ‘met gesloten ogen het hart voorstellen als een bron van Liefde en wijsheid, het hart vullen met positieve emoties’.
[9] Met het advies (bij de Heart Lock-in oefening) ‘het positieve gevoel van waardering, liefde, compassie of zorg vast te houden en naar jezelf en anderen uit te stralen’ kan men op het terrein van energetische (afstands)behandeling (vergelijkbaar met magnetiseren, reiki) terecht komen.
[10] In het magazine van dec. 2010 is in een artikel Mindfulness besproken. Zie ook de websitebijbelenonderwijs.nl.