HYVES, TWITTER EN FACEBOOK; OMARMEN DE NIEUWE MEDIA.
Hyves, Facebook, Twitter – of toch gewoon een boek?
Jongeren lezen steeds minder, een trend die zich al jaren doorzet. Hoe krijg je ze in tijden van Twitter en Facebook nog aan het boek?
‘Jahaa…’, had een jongen geroepen toen hem in het kader van een leesonderzoek was gevraagd of hij het leuk vond om een boekenbon te krijgen. Natuurlijk vond hij die bon leuk – inwisselen voor geld en er sigaretten voor kopen.
Jongeren en lezen – water en vuur? Nederlanders lezen al jaren steeds minder voor hun genoegen, blijkt uit tal van rapporten, en jongeren het minst van al. Kapers op de kust zijn sociale media als Twitter, Hyves en Facebook. Jongeren omarmen de nieuwe media en de boekenlezer vergrijst, signaleert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2010 in het rapport Alle Kanalen Staan Open.
Reden voor de overheid om project na programma ter ‘leesbevordering’ te lanceren. Zo loopt tot eind dit jaar Kunst van Lezen, waarmee het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kinderen kennis wil laten maken met de ‘waarde en het plezier van het lezen’.
‘Iedere generatie leest minder dan de generatie ervoor’, zegt socioloog Jos de Haan, die voor het SCP onderzoek deed naar onder meer de tijdsbesteding van de Nederlanders en de digitalisering van mediagebruik. ‘Iedere volgende generatie heeft ook te maken met meer concurrerende media.’
Jongeren hebben het drukker, is de verklaring, doen meer dingen buitenshuis, zitten meer achter de computer. ‘Maar zoveel leestijd als jongeren al hebben ingeleverd door de opmars van de televisie kan niet meer’, aldus De Haan. ‘Dan kom je onder de nullijn.’
Hoe krijg je jongeren in tijden van Twitter nog aan het boek? Een lastige vraag, meent De Haan. ‘Het meest voor de hand liggend zou zijn dat ze juist gaan lezen via de digitale media. Via smartphones, Ipads, e-readers. Maar ik ben daar sceptisch over, het gebeurt maar in beperkte mate.’
Bovendien, zegt De Haan, doen de nieuwe media juist een beroep op de korte spanningsboog. ‘De versnippering van de aandacht die zij teweeg brengen, en die soms wordt geprezen als ‘multitasking’ is niet bevorderlijk voor dingen die concentratie en verdieping vragen. En daar valt het lezen van complexe teksten onder.’ Sociale media als Twitter en Hyves zijn voor jongeren een andere tak van sport, benadrukt onderzoeker Sheila Rebel van de Nationale Jeugdraad. Jongeren gebruiken die vooral voor onderlinge communicatie. En ze zijn er niet zo van gecharmeerd als anderen zich daarin mengen. Culturele instellingen die jongeren zo proberen te bereiken, worden als indringers ervaren. ‘Het is of je als volwassene tussen een groepje jongeren gaat staan en zegt: Hé, gaan jullie mee naar het museum?’
Rebel deed in 2006 onderzoek naar het leesgedrag van scholieren, met een resultaat dat zij ‘hoopvol’ noemt: 46 procent gaf aan graag te lezen in de vrije tijd, bijna twee derde vond lezen belangrijk. Maar naar wat ze lazen, werd de jongeren niet gevraagd. ‘Wij waren allang blij dat jongeren lezen.’
Spreektaal
Het onderzoek van het SCP geeft een genuanceerder beeld omdat van kwartier tot kwartier het gedrag in de vrije tijd moest worden bijgehouden. ‘Als je aan iemand vraagt: lees je graag, speelt bij het antwoord sociale wenselijkheid vaak een rol. Maar leugentjes om bestwil kan je zo niet verkopen.’
Volgens projectleider Adriaan Langendonk van Kunst van Lezen maakt het voor de taalontwikkeling van jongeren ook wel degelijk uit wat ze lezen. ‘Ze lezen natuurlijk de hele dag door, op de computer, op Twitter of op Hyves. Maar op de sociale media wordt meestal van heel simpele bewoordingen gebruikgemaakt, van spreektaal. Er wordt niet zorgvuldig geschreven en er worden veel Engelse woorden gebruikt.’
Kunst van Lezen, dat in 2008 van start ging met een budget van 9 miljoen euro – deels uit bibliotheekgelden, heeft onder meer voorleesprojecten voor kinderen van nul tot vier jaar. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die als baby worden voorgelezen, het later beter doen op school. En zo wordt, is de hoop, een toekomstige generatie lezers gekweekt. Langendonk: ‘Hoe vroeger je begint, hoe beter de taalontwikkeling.’
Ontlezing
‘Ontlezing’ is de algemeen ingeburgerde term voor de trend dat er steeds minder boeken, kranten en tijdschriften worden gelezen. Las de helft van de bevolking van 12 jaar en ouder in 1975 wekelijks boeken, in 2005 was dat nog 38 procent. Er wordt wel steeds meer van beeldschermen gelezen en er wordt ook veel uitgeprint. De tijdsbesteding aan onlinecomputergebruik in de vrije tijd is van 2000-2005 vervijfvoudigd tot 2,5 uur gemiddeld per week. Tieners (12-19 jaar) brengen zelfs 6,2 uur per week online door. Boeken, kranten en (publieke) radio maakten al voor 1995 een vergrijzing van hun publiek mee. Dat gebeurt ook bij televisie: tieners besteedden in 2005 al net zoveel tijd aan ICT als aan televisiekijken.
Marjolijn de Cocq nd.nl/Koen van Weel, 16-06-2011