Let op de bron!

GODDELIJK EN SPEELS?

Met grote regelmaat worden in kerken en gemeentes nieuwe methodes aangereikt. Zo werd er onlangs via een evangelische kinderwerkersdag in Vlaanderen de Godly Play-vertelmethode aangeboden. Als zondagsschoolmedewerkers vinden we het belangrijk dat onze kinderen Bijbelgetrouw onderwijs krijgen. We waren dan ook nieuwsgierig  of deze methode ons hierbij kon helpen.

Methode

Godly Play is een rooms-katholieke vertelmethode, die werd aangepast voor de protestants/evangelische kerk. Volgens ‘Thomas’, de godsdienstdidactische website voor en door leerkrachten van de Katholieke Universiteit Leuven, is Godly Play een speelse vertelmethode voor geloofsinitiatie en – communicatie. De methode heeft als uitgangspunt dat iedereen, en in het bijzonder het kind, God kan ervaren in zijn of haar leven. Er wordt een combinatie aangeboden van spel, rituelen, creativiteit en verhalen. Hierdoor worden jong en oud geholpen om in dialoog met de christelijke traditie, antwoorden te geven op vragen over zingeving. Het gaat hierbij niet om kennisoverdracht. De methode is oecumenisch. ’Godly Play gaat niet over ‘weetjes’ en evenmin over de moraal van een verhaal… Godly Play nodigt uit om in een verhaal binnen te komen en het mee te beleven.

Godly Play:

  • is een ervaringsmethode;
  • is een ontdekkingstocht;
  • ziet spelen als een krachtig leermiddel;
  • is multisensorisch (horen-zien-voelen-smaken);
  • verkent Bijbelse verhalen en tradities;
  • scherpt liturgische gevoeligheid aan;
  • heeft een vaste opbouw;
  • is creatief en uitdagend;
  • stelt het proces voorop en niet een voorspelbaar resultaat.’ 1

Achtergrond

Jerome W. Berryman,2 anglicaan, is de geestelijke vader van deze methode. De ideeën van alle verhalen en materialen die gebruikt worden, komen van hem. Berryman werd beïnvloed door de pedagogie van Maria Montessori3 en de godsdienstmethodes (Catechesis of the Good Shepherd) van Sophia Cavaletti.4 Cavaletti was op haar beurt ook beïnvloed door Montessori. Verder is hij in aanraking gekomen met het werk van Karl Rahner.5 Godly Play ontstond reeds in de jaren ’70 in Amerika, pas in 2012 kwam ze in België en Nederland. Berryman ontwikkelde de methode, nadat hij tijdens pastorale bezoeken op de kinderafdeling van een ziekenhuis geconfronteerd werd met ‘grote eenzaamheidgevoelens’ bij kinderen. ‘Hij wilde de kinderen een godsbeeld geven van een God die steeds bij hen blijft, ook wanneer het einde nabij is. Dit is het godsbeeld van de dragende en aanwezige God.’ 6 Dit bracht hij door het vertellen van verhalen, hij maakte hierbij gebruik van poppetjes. Zo ontstond het ‘goddelijk spel’.                                                

Werking

Bij Godly Play wordt uitgegaan van twee fundamentele principes:

  1. het inzicht dat kinderen een spirituele openheid hebben vanaf de geboorte;
  2. vertrouwen in de kracht van verhalen.

Veel aandacht wordt er besteed aan de ruimte waarin de kindersamenkomst plaatsvindt. Dit zien we ook terugkomen in het montessorionderwijs. De volgende vereisten  komen naar voren: open, licht, schoon, degelijk materiaal, speciaal ingerichte boekenplanken, stilte. Er wordt gesproken over een ruimte die ‘heilig’ is. Men wijst zelfs op de gewenste aanwezigheid van ramen,  want ‘ dan kan de Heer in de ruimte binnenkomen.’ 7 Ieder kind wordt bij het binnenkomen van de ruimte persoonlijk begroet door een ‘deurwachter’. Nadien neemt het plaats in de kring bij de ‘verteller’.

Nadat iedereen stil is, begint men met het vertellen van een van de verhalen. Dit wordt in alle rust en stilte gedaan. Alle woorden en gebaren zijn ingestudeerd. Hierdoor ontstaat een bepaalde ‘sfeer’. Er wordt gebruik gemaakt van speciaal Godly Play-materiaal (poppetjes, doeken, tafereeltjes,…), het is mooi, duurzaam (en duur) materiaal. De verteller houdt zijn ogen voortdurend gericht op het ‘goddelijk speelveld’; er mag geen oogcontact gemaakt worden met de kring. Er zijn verschillende soorten verhalen: heilige basisverhalen, liturgische basisverhalen en basisparabels. Nadat de kinderen ouder worden, komen er dan verdiepings- en vervolgens syntheseverhalen. Ook spreekt men van vier taalsoorten:  taal van de heilige verhalen, van de parabels, van de liturgische verhalen en van de stilte.

De vertelling wordt gevolgd door een vraaggesprek. De vragen worden volgens een bepaald stramien gesteld. Iedere vraag wordt ingeleid door de formule: ‘Ik vraag me af’. Nu mag er wel oogcontact gemaakt worden. De vraagstelling vindt op vier niveaus plaats: rationeel, emotioneel, exegetisch en persoonlijk.

Nu volgt het ‘antwoord’ van de kinderen op het verhaal: de verwerking. Ze mogen zelf aan de slag gaan en zijn volledig vrij in hun keuze (lezen, knutselen, mijmeren, spelen…).

Vervolgens komen de kinderen terug in de kring voor een dankmoment. Deze afsluitende fase wordt “feestvieren” genoemd. Hierna krijgen ze iets te eten (proeven). ‘Met deze fase wil de Godly Play-methode de link leggen naar het sacrale van een kerkdienst, de eucharistie’.8

Toetsing

Bewonderenswaardig is het als er aan kinderen in de kerk speciale aandacht wordt gegeven. Het evangelie is voor ieder. Jezus Zelf is hierbij ons voorbeeld (Mk 10:13-16). De vraag is, kan de Godly Play-methode ons hierbij helpen? En kunnen we methodes los zien van hun achtergrond? Kunnen we ze ‘neutraliseren’? Bij het verschijnen van een nieuwe methode moeten we ons altijd de vraag stellen: Wat is de bron? Waar liggen de wortels? We zullen er enkele bekijken.

Zoals we reeds gezien hebben, werd Berryman beïnvloed door Maria Montessori. Ze was een zeer ontwikkelde vrouw, arts en pedagoge.   Ze is bekend door het naar haar genoemde montessorionderwijs. Maria_Montessori_(portrait)Hierbij is de centrale gedachte: ‘help/leer mij het zelf doen’.  Het kind mag zichzelf ontwikkelen (keuzevrijheid, tempovrijheid, niveauvrijheid, bewegingsvrijheid). Die vrijheid heeft wel grenzen: er is oog voor het algemeen belang en de daaruit voortvloeiende goede manieren. Als christenen kunnen we onze kinderen niet ‘vrijlaten’. We worden opgeroepen om hen te onderwijzen en te leiden (Deut 6:4-9; Mt 28:18vv; Spreuken 3:1-6. 

Montessori daarentegen wil het kind geen druk opleggen, hij/zij zal het zelf wel aangeven. Ze hanteert een harmonisch model waarin ‘normaliteit’ en ‘gezondheid’ centraal staan. Als de ‘opvoeding’ (buiten het gezin) in haar opvoedingsmodel goed verloopt, kunnen we een ‘betere wereld’, ze spreekt zelfs van een nieuwe wereldorde, verwachten. Ze had een kosmisch, holistisch, evolutionistisch ideaal. Alles dient het grote doel van het leven. Het is duidelijk dat wij niet streven naar een nieuwe wereldorde. Ons verlangen gaat uit naar de komst van de Heere Jezus en naar de vestiging van Zijn Koninkrijk. Ze was ook lid van de Theosofische Vereniging en heeft nauw samengewerkt met theosofen.9 Theosofie, ‘goddelijke wijsheid’, ‘verwijst naar de grote waarheden…die verborgen in mythen, legenden en religieuze verhalen, zijn doorgegeven.’ Hierbij geldt: ‘Als mens ben je vrij om,…., te kiezen hoe je je leven wilt leiden.’10   Wij, als christenen, kennen maar één geloof in het bestaan van de ene ware God en in Zijn Zoon Jezus Christus.

Door het contact met de leerstellingen van Montessori en Cavaletti kwam Berryman natuurlijk ook in aanraking met het rooms-katholicisme.  In het kader van dit onderwerp beperken we ons tot het bekijken van een deel van de r.-k. doopvisie. De  r.-k. kerk doopt kleine kinderen om hen te bevrijden uit de macht van de duisternis en over te brengen naar de vrijheid. Het doopsel neemt alle zonden weg; men wordt erdoor wedergeboren.11 Een rooms-katholiek zal dus geen hindernis ondervinden bij het gebruik van deze methode. De gedoopte kinderen zijn ‘christen’ en kunnen dus Gods aanwezigheid ervaren. De Bijbel leert ons echter dat we alleen christen worden door het geloof in Jezus Christus en Zijn verlossingswerk.

Binnen deze Godly Play-methode spelen ‘Bijbelse’ verhalen een grote rol. Hoewel de r.-k. kerk officieel ook gelooft in de Bijbel als Gods Woord, wordt er in de praktijk heel anders mee omgegaan. Op de website van de afdeling ‘pastorale zorg’ in België lezen we het volgende ‘De bijbel is geen geschiedenisboek en evenmin een correct verslag…. Om hun verhalen te kunnen begrijpen, is het nodig de overstap te maken van de vraag ‘Is dat werkelijk zo gebeurd?’ naar de vraag ‘Wat wil dit Bijbelverhaal eigenlijk vertellen?…’12 Ook is er binnen de r.-k. kerk ruimte voor en gezag door de traditie, buiten-Bijbelse overlevering en openbaring.13 Stel hier tegenover het ‘sola Scriptura’. Bij deze methode is de verhalenkeuze ook beperkt. Maar heel de Schrift is belangrijk (2Tim 3:16), Gods hele raadsplan moet verkondigd worden (Hand 20:27), ‘tota Scriptura’.

Als we dit alles bekijken, komt de vraag in ons op: hoe kan dit alles zo gemakkelijk bij ons binnendringen? Enkele invloeden willen we hier naar voren brengen:

  • De charismatische beweging

Ook hier is er grote openheid voor buiten-Bijbelse openbaringen en het is dan ook niet verwonderlijk dat de methode ook via deze weg bij ons komt.14

  • De neo-orthodoxie

Ook binnen de protestantse én evangelische kerken wordt er vaak niet meer geloofd dat de Schrift het objectieve Woord van God is. Men beweert, dat God individueel tot ons spreekt in openbaringen, als wij Hem ontmoeten.15

  • De emerging churchbeweging

Deze beweging, die vooral onder de jongere generatie in onze kerken grote invloed heeft, heeft ervoor gezorgd dat een groot deel van alle geloofsleer aan de kant werd geschoven. Ze leert dat we ons moeten aanpassen aan de huidige cultuur. Enkele kenmerken (ervaring boven ratio, spiritualiteit boven doctrine, beelden boven woorden, gevoelens boven waarheid). Leg hier de Godly Play-methode naast en direct wordt duidelijk waarom deze methode zo kritiekloos en met open armen ontvangen wordt.

  • De oecumenische beweging

Vele religieuze stromingen streven naar eenheid. Er wordt slechts gekeken naar wat ons samenbindt, geloofsdoctrines worden aan de kant gezet. Godly Play past hier perfect bij.

  • Het postmoderne christendom

Ieder zijn eigen waarheid. Godly Play wil geen waarheid overdragen, elk kind mag eruit halen wat hij wil. Gezagsverhoudingen vallen weg. Waar is de gave van onderwijs?

  • De contemplatieve beweging

Deze is ontstaan in de moederschoot van de r.-k. kerk. Binnen deze beweging werden er vele technieken ontwikkeld om God beter te ‘ervaren’. Denk hierbij aan ‘lectio divina’, ‘luisterend bidden’, centrerend gebed’, ‘soaking prayer’. Al deze technieken komen niet uit de Bijbel, maar vinden hun oorsprong in de newage-beweging en Oosterse religies. Door de hang naar mystieke ervaringen, naar ‘meer’, zijn deze technieken inmiddels doorgedrongen in alle geledingen van de kerk. Bij Godly Play wordt ook gesproken over ‘binnengaan’, ‘ontmoeting’, ‘meditatie’. Lees het volgende citaat ‘…eigenlijk biedt Godly Play een eigentijdse, kindvriendelijke en toegankelijke versie van een oude spirituele praktijk. …lectio divina uit de monastieke traditie.16

Conclusie

Godly Play werd door Berryman ontwikkeld met goede bedoelingen. Hij wou het kinderleed verzachten van de vaak heel zieke kinderen met wie hij in aanraking kwam. Maar in zijn ijver bleef hij zich niet houden aan Gods Woord, waarin we onze ‘enige troost in leven en sterven’ kunnen vinden. Hij verloor uit het oog dat wij alleen door het geloof in Jezus Christus en Zijn verlossingswerk behouden kunnen en moeten worden willen wij niet voor eeuwig verloren gaan. Hij liet zich leiden door menselijke redeneringen en werd daarbij beïnvloed door de anti-Bijbelse leer van Montessori en Cavaletti. Hierbij kwam hij ook in aanraking met het rooms-katholicisme, dat in haar leer op vele punten van de Bijbel afwijkt en bovendien gezag ontleent aan overleveringen en tradities naast de Bijbel. Via Montessori kwam hij zelfs in contact met de leer van de theosofie! De kerken van tegenwoordig zijn ook niet ontsnapt aan de tijdgeest, hierdoor zijn er allerlei dwaalleren binnengeslopen. De deur voor de dwaling is opengezet en daardoor kan ook deze methode kritiekloos binnendringen. Laat ons blijven bij hetgeen ons overgeleverd is, doorgaan met toetsen en het evangelie blijven verkondigen (2Tim 3-14vv; Hand 17:10-11; Rom 1:16). Hierbij moeten we niet uit het oog verliezen dat de satan zich voordoet als een ‘engel des lichts’. Dus hoewel de methode werd aangepast aan de protestants/evangelische leer, kunnen we de genoemde, volstrekt on- en zelfs anti-Bijbelse invloeden niet neutraliseren. We moeten de Godly Play-methode dus met grote stelligheid afwijzen!

Diny Kuzmenko-Kwakkel

Voetnoten

  1. www. kuleuven.be/thomas/page/godlyplay
  2. www.godlyplayfoundation.org/center-for-the-theology-of-childhood/jerome-berryman-senior-fellow
  3. www.montessori.nl/files/media/Het_Montessori_basisonderwijs_m.pdf
  4. www. talbot.edu/cc20/educators/catholics/sophia_cavaletti
  5. www.kuleuven.be/thomas/page/godly-play-verrijking-of-niet/
  6. Idem
  7. Idem
  8. Idem
  9. www.theosofie.nl/tijdschrift-t/editie-2006/augustus/wie-was-maria-montessori
  10. www.theosofie.nl/tvn-info/wat-is-theosofie/
  11. Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk, Gooi & Sticht / Licap, 2013, blz. 89-9.1
  12. www.pastoralezorg.be/page/aan-de-slag-met-bijbelverhalen/
  13. Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk, Gooi & Sticht / Licap, 2013, blz.23-26.
  14. John MacArthur jr., ‘De charismatische verwarring’, Uitgeverij Novapres, 1994, blz.70-72.
  15. Idem, blz. 72-74.
  16. http://thomas.theo.kuleuven.be/images/IDGP/prvftp/146-Godly_Play_2012_zomernummer_Rondom_gezin.pdf

Aanbevolen literatuur

Boeken

  • Rudolf Ebertshäuser, ‘Zerstörerisches Wachstum’, Edition Nehemia, 2012
  • Rudolf Ebertshäuser, ‘Aufbruch in ein neues Christsein?: Emerging Church – Der Irrweg der postmodernen Evangelikalen, CLKV Verlag, 2008
  • Roger Oakland, Faith undone: the emerging church – a new reformation or an endtime deception?, Lighthouse Trails Publishing, 2008
  • Ray Yungen, ‘A time of departing: how ancient mystical practices are uniting Christians with the world’s religions’, Lighthouse Trails Publishing, 2006

Websites

www.internetbijbelschool.nl

www.das-wort-der-wahrheit.de

www.lighthousetrailsresearch.com

www.rejoicenow.nl