Methode seksuele vorming - Bijbel & Onderwijs

Wonderlijk gemaakt

Inleiding
In de vorige twee magazines hebben we stil gestaan bij seksualiteit vanuit de Bijbel. In dit derde en afsluitende artikel willen we praktische gedachten en handvatten geven over seksuele opvoeding. Dit doen we vanuit een vraag- en antwoordsessie met P.M. (Elly) van der Gouwe-Dingemanse (Gezinspedagoog en adviseur seksuele vorming bij Driestar onderwijsadvies, medeauteur van verschillende producten onder de naam “Wonderlijk gemaakt”, gericht op relationele en seksuele vorming vanuit christelijk perspectief)

Wonderlijk Gemaakt

Onder de naam Wonderlijk Gemaakt zijn sinds 2010 verschillende methoden voor het christelijk en reformatorisch onderwijs ontwikkeld.
Afgestemd op hun leeftijd en het ontwikkelingsniveau leren kinderen en tieners over relaties en seksualiteit.
In alle methoden wordt gewerkt aan vier rode draden, die door alle thema’s heen verweven zijn.
Zelfbeeld: Hierbij gaat het erom dat kinderen – vanuit de waarden waardigheid en verwondering richting hun Schepper – zichzelf leren kennen als jongen of meisje, ook als relationeel en seksueel wezen.
Duurzame relaties: Bij deze rode draad werken we eraan, dat kinderen duurzame relaties herkennen, waarderen en opbouwen, vanuit de waarden liefde en trouw.
Sociale normen: We willen, dat kinderen leren om diverse sociale normen in de omgang met relaties en seksualiteit begrijpen en eigen wensen en grenzen verwoorden, vanuit de waarden respect en verantwoordelijkheid.
Weerbaarheid: Hierbij werken we aan weerbaar gedrag in de omgang met relaties en seksualiteit, vanuit de waarden zelfbeheersing en weerbaarheid. We willen dat kinderen verdachte en schadelijke situaties kunnen herkennen en indien nodig hulp vragen.
Om te werken aan persoonsvorming zijn de thema’s gericht op zowel kennis (weten), houding (vinden en voelen) en vaardigheden (doen). Met creatieve werkvormen worden gesprekken met kinderen aangemoedigd. Voorbeelddialogen geven de gebruiker ideeën voor welke woorden je kunt gebruiken bij het bespreken van de kwetsbare onderwerpen.
Wonderlijk gemaakt is er voor het basisonderwijs, praktijkonderwijs en speciaal onderwijs. Daarnaast zijn er hulpmiddelen voor ouders gemaakt, zoals een brochure voor ouders van basisschoolkinderen en een koffer met gesprekskaarten voor ouders van kinderen met een verstandelijke beperking.
Zie verder: wonderlijkgemaakt.nl en https://www.wonderlijkgemaakt.nl/gezin/wonderlijk-en-waardevol

1. Als God de man en vrouw perfect geschapen heeft waarom is seksuele voorlichting dan nog nodig? Anders dan te waarschuwen voor de zonde?
Wij geloven, dat de Heere God de Schepping in ontwikkeling geschapen heeft. Kinderen komen niet zoals Adam en Eva volwassen in deze wereld. Ze worden ontvangen en geboren als kleine afhankelijke kwetsbare persoontjes, die veel liefde en begeleiding nodig hebben om volwassen te worden. Dus opvoeding en vorming is nodig. Zoals je kinderen leert eten, aankleden, fietsen, zo leer je hun ook omgaan met relaties en seksualiteit. Het waarschuwen voor alle gevaren en zonde is dan onderdeel van die relationele en seksuele vorming.

2.Is het de taak van de ouders, de school en/of de kerk om seksuele voorlichting te geven?
Allereerst is opvoeding natuurlijk een taak van het gezin, de ouders. In Westerse samenlevingen is het gezin van ouders en kinderen ver geïndividualiseerd, waar het leven in grootfamilies in veel culturen heel normaal is. Dat is één van de redenen dat juist ook de school als verlengde van het gezin en de kerk als deel van de gemeenschap een rol kunnen spelen bij relationele en seksuele vorming. Op school geeft de groep van leeftijdsgenoten weer een andere dynamiek dan thuis en tegelijk kan de school of kerk een vangnet zijn voor kinderen die thuis niet gevormd of juist beschadigd worden op het vlak van relaties en seksualiteit. Daarnaast leren kinderen en jongeren heel veel van wat ze om zich heen zien en horen, op straat, van leeftijdsgenoten, media en dergelijke. Het is van belang daar als ouders en school op afgestemd te zijn, op te reageren en waar nodig tegenwicht te bieden bij misinformatie.

3.Kun u iets vertellen over gewetensontwikkeling bij kinderen m.b.t. seksualiteit?
Bij Wonderlijk gemaakt sluiten we aan bij de ontwikkeling van kinderen op allerlei gebieden, zowel de lichamelijk, cognitieve, sociaal-emotionele, seksuele als morele ontwikkeling is van belang. Gewetensontwikkeling wordt ook wel morele ontwikkeling genoemd, en dan wordt vaak gedacht vanuit de stadia van Kohlberg[i]. Rond seksualiteit kun je dat ook toepassen door bij jonge kinderen vooral te richten op eenvoudige regels (bijv. niet met vreemden meegaan), en bij oudere kinderen ook meer te vertellen over de wetten en regels, de normen van bepaalde groepen, zodat je hen helpt om uiteindelijk hun eigen (Bijbelse) waardepatroon te ontwikkelen en dat ze vanuit hun eigen evenwichtige (Bijbelse) principes kunnen handelen, ook rond relaties en seksualiteit.

4.Wat is de beste leeftijd om seksuele voorlichting te geven?
Vorming is een voortdurend proces dat het best zo vroeg mogelijk gestart wordt en dat niet ophoudt. Kinderen moeten ervoor open staan. Aan jonge kinderen kun je thuis al veel dingen laten zien – denk aan liefde en trouw – en kleuters zijn erg nieuwsgierig naar de verschillen tussen jongens en meiden. We adviseren om jong te beginnen en juist rond de leeftijd van 8 jaar al informatie over bijvoorbeeld geslachtsgemeenschap te vertellen en dat dit tot het privédomein behoort. Deze leeftijd is belangrijk, omdat kinderen nog erg nieuwsgierig zijn en openstaan voor informatie van ouders, terwijl ze vanaf ongeveer 8 jaar ook meer schaamte ontwikkelen, meer bewust worden van hun eigen identiteit, waardoor open gesprekken lastiger kunnen worden. Daarnaast is de kans dan groter dat je zelf als ouders de eerste bent met het eerlijke verhaal en op de manier zoals jij het wilt delen met je kinderen. Ook de weerbaarheid kan dan aan bod komen.

5.Is er nog ruimte voor kinderen om hun eigen lichaam en seksualiteit te leren kennen?
Ja, het past bij de ontwikkeling van een gezond zelfbeeld om het eigen lichaam en de seksuele gevoelens die zich gaan ontwikkelen te leren kennen. Als je dat op goede manieren begeleidt, geeft dat kinderen meer verwondering richting de Schepper en het besef van eigen waardigheid, wat beschermend kan werken tegen negatieve en of beschadigende ervaringen rondom relaties en seksualiteit (zoals negatief zelfbeeld, situaties van grensoverschrijdend gedrag e.d.).

6.Hoe verhoudt intimiteit zich in een relatie met het geweten van de afzonderlijke individuen?
Intimiteit is er in vele vormen. Samen genieten van een mooi landschap (esthetische intimiteit), samen een potje voetballen (sociale intimiteit), een knuffel geven (fysieke intimiteit), maar ook geslachtsgemeenschap (seksuele intimiteit) om er paar te noemen. Seksuele intimiteit is iets persoonlijks en in een relatie iets van samen. Het is belangrijk in de verkeringstijd, zodat binnen veilige kaders van kwetsbaarheid, oog voor elkaar, rekening houdend met iemands grenzen een relatie zich kan ontwikkelen. Ieders afzonderlijke geweten speelt dan een rol.

7.Kan seksuele voorlichting ook zonder visuele plaatjes of filmpjes?
Ja dat kan, door de liefdevolle houding van ouders en door eenvoudige gesprekjes en boeken kun je kinderen veel meegeven. Maar in deze informatiemaatschappij krijgen ze ontzettend veel visuele prikkels, zowel op straat als online. Het is dus ook behulpzaam om visueel materiaal te gebruiken voor de voorlichting van kinderen. Rondom hun eigen lichaam en dat van het andere geslacht is het bijvoorbeeld echt belangrijk dat ze begrijpen hoe dat van buiten en van binnen in elkaar zit, om daar ook op een goede manier mee om te kunnen gaan. Als dingen onduidelijk blijven, kun je ze beperken in hun begrip en weerbaarheid. Of ze gaan mogelijk zelf zoeken naar beelden. En voor sommige kinderen, ik denk aan kinderen met een verstandelijke beperking of autistische kinderen, is visueel materiaal noodzakelijk, omdat abstracte gesprekken hen niet helpen.

8.Waarom lopen zoveel relaties stuk? Is dit een gebrek aan voorlichting of een verkeerde voorlichting?
Tja, wie ben ik om daar wat over te zeggen. Ik zou zeggen dat dit in de kern een gevolg is van de zonde in de wereld. De loskoppeling van seksualiteit, liefde en voortplanting, door de opkomst van anticonceptiemiddelen heeft bijgedragen aan het verval van het besef dat seksuele gemeenschap het best tot zijn recht komt in veilige, trouwe, liefdevolle relaties. Vanuit neurowetenschappen[ii] wordt gezegd, dat vroege en verschillende seksuele contacten negatieve gevolgen hebben voor het latere welzijn en het kunnen onderhouden van duurzame relaties. Wel geloof ik, dat goede voorlichting en goede voorbeelden in het leven van kinderen veel impact kunnen hebben.

9.Hoe kunnen kinderen gewaarschuwd worden voor parafilische[iii], on-Bijbelse gedragingen in onze maatschappij en de verschuivende opvattingen hierin?
Wij blijven met name dicht bij de leefwereld van kinderen en jongeren en richten ons op wat ze zelf tegen kunnen komen online en in het dagelijks leven. Daar valt natuurlijk ook onder wat in de maatschappij speelt of in het nieuws aan de orde komt. Dan helpen we kinderen ook om die begrippen te begrijpen. Dichter bij de leefwereld van jongeren is het zeker goed om hen bewust te maken van de gevolgen van seksueel gedrag, grenzen en instemming. Bijvoorbeeld dat tongzoenen in de basis ‘het binnendringen van andermans lichaam is’ en als dat ongewenst of onder dwang gebeurt juridisch gezien verkrachting is. Wij blijven denken vanuit de vormende, preventieve en positieve kant van relaties en seksualiteit. In de open Nederlandse maatschappij is het noodzakelijk om kinderen en jongeren eerlijk voor te lichten over wat er speelt en welke gevaren daaraan kleven. Pornografie geeft een fout beeld van seksualiteit en kan nadelige gevolgen hebben voor alle betrokkenen en hun naasten. Door kinderen en jongeren eerlijk te informeren en door hun de juiste tools mee te geven, ontwikkelen ze weerbaarheid. Ze zullen dan beter in staat zijn als zij in contact komen met pornografie, dit als zodanig te herkennen, er afstand van te nemen en hulp in te roepen, als dat nodig is.

10.De WHO heeft een standaard opgesteld waarin voorlichting verschuift naar vorming waardoor ook vaardigenheden en houding t.o.v. seksualiteit voor kinderen v.a. 0 t/m 18 jaar wordt aanbevolen. Hoe kunnen ouders, scholen en kerken hiermee omgaan?
Dat het gaat om vorming in plaats van voorlichting, is juist één van de kernen van Wonderlijk gemaakt. Met voorlichting alleen – het vertellen of laten lezen van de technische informatie – doe je geen recht aan de grootte van de thema’s, waarbij niet alleen kennis, maar juist ook emoties, houding en bijvoorbeeld normen en waarden een rol spelen. Ik denk dus, dat het juist belangrijk is dat ouders, scholen en kerken beseffen dat het om vorming gaat, en dat je er met een keertje voorlichting niet bent. Vorming is iets wat per definitie plaatsvindt. Kinderen leren heel veel uit observatie. Met je gedrag als ouder, wat je wel of juist niet zegt of doet, hoe je met anderen omgaat, geef je je kind dus ook boodschappen mee over relaties en seksualiteit. De vraag is dus niet zo zeer of we kinderen moeten vormen, maar hoe we kinderen willen vormen. Wat willen we hen graag meegeven over deze thema’s?

11.Hoe verhoudt zich het ouderlijk gezag met de leerplicht als het gaat om seksuele voorlichting?
Over het algemeen hebben ouders een school gekozen die aansluit bij hun levensovertuiging, waarbij wat de school doet op het vlak van Bijbels onderwijs en ook seksuele vorming grotendeels aansluit bij thuis. Ik hoor eigenlijk zelden, dat ouders hun kinderen willen onttrekken van het onderwijs rond relaties en seksualiteit, behalve soms als ze hun kinderen op seculiere scholen hebben.

12.Wat is de taak en wat zijn de grenzen van de overheid als het gaat om bemoeienis met de seksualiteit van een individu?
Dat is in feite een politieke vraag. Als pedagoog zie ik het als taak dat we kinderen vormen, met inachtneming van de door de overheid gegeven kaders. In Nederland geeft dat op dit vlak soms wat uitdagingen, met verscherpte kerndoelen rond seksualiteit en seksuele diversiteit bijvoorbeeld. Tegelijk geeft dat ook kansen, omdat het onderwerp daarmee ook op de agenda van christelijke en reformatorische scholen komt en daarmee hopelijk meer kinderen op een positieve en evenwichtige manier gevormd worden. We zijn blij met de ruimte die we juist in Nederland ook krijgen om dit vorm te geven vanuit de eigen christelijke levensovertuiging.

P.M. (Elly) van der Gouwe-Dingemanse

[i] https://nl.wikipedia.org/wiki/Lawrence_Kohlberg
[ii] https://nl.wikipedia.org/wiki/Neurowetenschap#cite_note-5
[iii] Parafilie is de verzamelnaam van een groep seksuele gedragingen of fantasieën die over het algemeen als afwijkend van de heersende normen worden beschouwd. https://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Parafilie