Rots en Water, vertrouwen op wankele basis

Heeft een christen weerbaarheidstrainingen nodig?

De training Rots en Water (verder afgekort tot R&W) is ontwikkeld door de Nederlander Freerk Ykema. De training wordt ingezet als middel tegen pesten, ter verbetering van het groepsklimaat en als weerbaar­heids­training in het kader van geweld en seksuele intimidatie. Dus ook als er geen sprake is van pestgedrag maar het groepsklimaat in de klas te wensen overlaat, kunnen trainers worden ingehuurd om te komen tot een ‘positieve groep’. Het draait om sociale veiligheid en een positief pedagogisch klimaat. De trainingen richten zich onder meer op communicatie, waarden, normen, zelfvertrouwen, onderling vertrouwen en samenwerking.
R&W is een populaire training die op veel scholen en instellingen voor psychosociale hulpverlening ingang heeft gevonden. De bekendheid is inmiddels wereldwijd en de beoordelingen zijn vrijwel zonder uitzondering positief, zoals van de school die op zijn website vermeldt, dat pesten uit de school zal verdwijnen na implementatie van R&W[1].

Visie
Ykema zegt over R&W dat het een programma is ‘waarin je leert in alle situaties die je tegenkomt in je leven stevig te staan, goed te ademen en te centreren, waardoor je de rust behoudt om in alle omstandig­heden de juiste keuzes te maken en niet je evenwicht te verliezen’. Hij is voor een deel geïnspireerd door het geschrift Overpeinzingen[2] van Marcus Aurelius[3], die behoorde tot de filosofische stroming van de stoïcijnen.
In boek 4:49 van Overpeinzingen lezen we de woorden waaraan R&W zijn naam ontleent: ‘Wees als een rots in de branding, waarop de golven steeds te pletter slaan. Daar staat hij, rondom hem komen de woelige wateren tot bedaren. ‘Wat ben ik ongelukkig dat mij dit moest overkomen?’ Maar neen, veeleer ben ik gelukkig want, hoewel mij dit overkwam, ben ik ongedeerd, niet gebroken door het heden, noch bevreesd voor de toekomst.’ De volgende citaten uit datzelfde boekje laten zien uit welke hoek de wind waait. ‘… ik leerde op mijzelf te vertrouwen, niets aan het toeval over te laten en uitsluitend naar de stem van de rede te luisteren, zonder daar ook maar een moment van af te wijken; ook om altijd dezelfde te blijven onder de zwaarste beproevingen…’[4] ‘Wees zelf de God die in u is, de heer van een levend wezen, krachtig en volwassen, …’[5] Het gaat me er in dit artikel niet om een gedetailleerde beschrijving van R&W te geven. Die informatie is elders ruimschoots beschikbaar. Ook de effectiviteit van R&W wil ik niet ter discussie stellen. Daarover is dit jaar een onderzoeksresultaat gepubliceerd in het Tijdschrift Klinische Psychologie.[6] Ik wil enkele aspecten van R&W bespreken die op zijn minst vragen oproepen in het licht van de Bijbel en daarbij wil ik beginnen met de openingszin van het verslag van het genoemde onderzoek: ‘Pesten is een serieus maatschappelijk probleem en vormt een groot risico voor de sociale en emotionele ontwikkeling en academische prestaties.’

Zonde
Vooropgesteld, die risico’s zijn levensgroot, levensbedreigend zelfs. Echter, de visie die we op pesten hebben, is bepalend voor de benadering ervan. Pesten is te definiëren als gedrag waarbij een of meer personen benadeeld, mishandeld of buitengesloten worden met emotionele, psychische en/of lichamelijk schade tot gevolg. Er is sprake van machtsmisbruik door de daders en machteloosheid aan de kant van de slachtoffers. R&W beschouwt dat als een sociaal probleem, evenals vrijwel alle andere antipest­methoden dat doen. In het licht van Gods Woord blijkt het echter veel ernstiger te zijn. God noemt het zonde en niet ‘een probleem’. Het is belangrijk om daarvan overtuigd te zijn. Dat impliceert dat er alleen een oplossing voor is als die er voor de zonde is. Gedrag kan natuurlijk wel omgebogen worden, bijvoorbeeld door een R&W-training te volgen. Maar daarmee is de zonde niet weggenomen, niet opgelost. Bekering tot God is het kernwoord. Belijdenis voor God en onze bena­deelde naaste zijn de eerste stappen naar herstel. Vergeving ontvangen door het verzoenend offer van de Heere Jezus is noodzakelijk. En wie vergeving ontvangt, zal als antwoord daarop God en zijn naaste liefhebben. Voor deze dingen is in R&W geen plaats.

Balans op occulte basis

De website van R&W omschrijft de training als volgt: ‘Rots en Water is een psychofysieke training voor po, vo, mbo, speciaal onderwijs, hulpverlening, jeugddetentie en ggz. Het richt zich op de ontwik­keling van sociale competenties, het voorkomen en aanpakken van pesten, weerbaarheid en seksueel geweld.’[7] Dat is een prachtig doel. Wie zou daar iets op tegen kunnen hebben? De vraag is echter hoe deze training ingevuld wordt. Kernbegrippen in de training zijn gronden en centreren. Gronden, aarden of earthing wil zeggen dat je leert bewust in stevig contact met de aarde te staan. Niet gewoon op je voeten staan, maar zodanig contact met de aarde maken dat negatieve energie kan wegvloeien. De theorie luidt dat de aarde waarop wij leven energie geeft. Maar dan wel als we werkelijk in contact staan met de aarde, die beschouwd wordt als een levend wezen met de naam Gaia. Door onze leefwijze zijn we dat contact kwijtgeraakt en dat is één van de oorzaken van stress en van vele ziekten. Ik las elders deze beschrijving: ‘Aarden of gronden is jezelf verbinden met de aarde. Aarden brengt je in het hier en nu. Iemand die goed gegrond is, voelt meer balans. Je komt letterlijk steviger op de grond te staan en je stabiliteit neemt toe. Daardoor voel je je veiliger, raak je minder snel van je stuk en ben je meer ontspannen. Daarnaast ontstaat ruimte voor persoonlijke groei.’[8] Yoga maakt eveneens gebruik van dit principe. Dit is overduidelijk een occulte praktijk. Dat geldt ook voor centreren. Centreren, een onderdeel van de Japanse verdedigingskunst aikido, heeft te maken met het vrijkomen van energie vanuit je onderbuik. Letterlijk vertaald betekent aikido: de weg om een te worden met de geest van het universum. Het wordt beschreven als een aandachts­oefening om je hoofd en je lijf op één lijn te brengen. Je concentreert je op de zogenoemde hara, het middel­punt van je lichaam, enkele centimeters onder je navel. Als je daar gecentreerd bent, ben je psychisch en fysiek in balans. Zo kun je vanuit intuïtie en in het moment reageren op inkomende energie en druk[9]. Dat klinkt goed natuurlijk. Wie zal beweren dat ‘in balans zijn’ verkeerd is? Daar zit hem het probleem dan ook niet. De vraag is waar ik mijn ‘balans’, mijn evenwicht, mijn steun vandaan heb. Bij R&W ga je die zoeken in jezelf. Een onbetrouw­baarder basis zou ik niet weten. Hoe kan ik steun vinden in een gevallen mens? En ook als ik een gelovige ben, ben ik in mezelf nog altijd onvolmaakt.
Salomo wijst een betere weg: Vertrouw op de HEERE met je hele hart, en steun niet op je eigen inzichten. Ken Hem in al je wegen en Hij zal je paden vlak maken. Wees niet wijs in je eigen ogen; vrees de HEERE en wijk af van het kwaad. Het zal genezing voor je lichaam zijn en verkwikking voor je gebeente. [10]

Onbewogen

In een van de video’s over R&W die ik heb bekeken, laat men kinderen oefenen met ‘onbewogen blijven’. Een meisje loopt tussen twee rijen kinderen door die haar op allerlei manieren proberen te intimideren. De bedoeling is dat zij er onbewogen onder blijft, met andere woorden, dat ze staat als een rots in de branding. Nuttige oefening? Misschien. Maar ik vraag me in alle ernst af hoe effectief dit is. In een spelsituatie zal dat ongetwijfeld werken. Maar ik geef het een kind dat gepest wordt te doen om een houding aan te nemen van ‘wie doet me wat’. En als dat al lukt, zal het gevolg waarschijnlijk zijn dat de daders met grover geschut te werk gaan. Ze willen onbewust toch effect scoren met hun pestgedrag. En waar zegt de Bijbel dat ik onbewogen moet blijven, dat dat mijn houvast zou moeten zijn? Nee, dan de openingszinnen van Psalm 27 die met de woorden van de Statenvertaling prachtig weergegeven zijn: De HEERE is mijn Licht en mijn Heil, voor wie zou ik vrezen? De HEERE is mijns levens kracht, voor wie zou ik vervaard zijn?
R&W gaat, evenals vele andere trainingen en therapieën, uit van de maakbaarheid van mensen. Daarmee zeg ik niet dat gedragsverandering niet mogelijk of noodzakelijk is. Dat is het zeker. Bepalend is echter hoe onze visie op de mens is. Wij zijn Gods schepsel, Zijn eigendom, en daarom heeft Hij het voor het zeggen. Niet wat ik prettig of onprettig vind, is leidend. Leven in een levende relatie met God door Jezus, Zijn Zoon, heeft ook een relatie in liefde tot onze medemens tot gevolg. Als je de kwestie pesten beziet in het licht van 1 Korinthe 13, wordt duidelijk wat de beste weg is. Daar gaat het over gedrag als gevolg van geloof en niet voortkomend uit mezelf.

Christelijke variant
Sinds enkele jaren zijn er ook weerbaarheidstrainingen die zich christelijk noemen. Eén ervan is Grol Weerbaarheid. ‘Heeft u al een positieve groep?’ luidt de tekst op de homepage. Ook deze training is gebaseerd op de principes van R&W, met dat verschil dat ook Bijbelse waarden aan de orde komen. Van de website citeer ik het volgende: ‘Grol Weerbaarheid gelooft in gezamenlijkheid: het creëren van een ‘wij-gevoel’ binnen de klas. Wij willen in deze primaire behoefte voorzien door elk individu verder te helpen ontwikkelen binnen zijn/haar interactie met de klas.’ Ook Van Grol maakt gebruik van de psychofysieke didactiek. ‘Vanuit een fysieke invalshoek worden mentale en sociale vaardigheden aangereikt en verworven’ en dat ‘onder een koepel van christelijke waarden en normen.’ Als ik dat lees, ben ik benieuwd naar de invulling daarvan. Een zoektocht op de site levert helaas niet de verwachte informatie. Er zijn interessante artikelen te lezen, bijvoorbeeld over ‘Gezamenlijkheid’, over ‘Grenzen aangeven’, over ‘Sociale vaardigheid’. Maar over geloof, over leven naar Gods wil, over het elkaar dienen door de liefde van Christus lees ik niets. En ook hier wordt pesten een groepsprobleem genoemd, terwijl je van een christelijke organisatie toch mag verwachten dat men het in de eerste plaats als zonde zou benoemen. En wat een ‘koepel van christelijke waarden en normen’ is? Ik zou het niet weten.
Van Grol werkt inmiddels samen met HUMUS[11]. Na wat zoeken op de site lees ik op de pagina ‘Kernwaarden’ onder ‘Christen zijn’ het volgende: ‘Het is ons voornemen om de vraag ‘wat zou Jezus doen’ onze werkwijze te laten bepalen. De Bijbel is hierbij ons ‘kompas’.’ Dat is dan ook de enige zin die iets zegt over het christen zijn. Wel een zin met wezenlijke inhoud, dat beaam ik. Maar op de website komt het verder nergens tot uiting en dat maakt dat ik ook deze variant van weerbaarheidstrainingen met scepsis bekijk.

Rots of zand?

Voor een christen is Gods Woord het begin en het einde. Dat is wat ik in de promotie van de diverse weerbaar­heids­trainingen mis. Ik denk aan David die in Psalm 18 zegt: De HEERE is mijn Rots en mijn Vesting en mijn Redder; mijn God, mijn Rots bij Wie ik schuil; mijn Schild en de Hoorn van mijn heil, mijn Hoog Vertrek. Dat is de enige plaats waar echte veiligheid is. Mattheüs 7:12 en Lukas 6:31 spreken ook duidelijke taal: Zoals u wilt dat de mensen u doen, zo moet u ook hen doen. En in Romeinen 13:8 zegt Paulus: Wees niemand iets schuldig, dan elkaar lief te hebben; want die de ander liefheeft, die heeft de wet vervuld. Laat dat bij elk groepsgebeuren, elke klassensituatie, iedere sova-training enzovoort, uitgangspunt zijn. Waar liefde woont, is geen sociale onveiligheid. Daarom moeten we onze kinderen wijzen naar de Heere Jezus. Enerzijds omdat Hij weet wat het is om bespot, gesmaad, veracht en mishandeld te worden en dat nog wel door Zijn eigen mensen. Anderzijds, omdat de Bijbel ons oproept om navolgers van Hem te zijn. Hij heeft voor ons smaadheid gedragen. Waar anders heen? Naar Hem alleen!Wie op de hoge God vertrouwt, heeft zeker op geen zand gebouwd.Ik vraag ik me in alle ernst af of er dan nog behoefte is aan een weerbaarheids­training. Uiteraard is er meer over te zeggen, maar dat laat de afgebakende ruimte voor dit artikel niet toe. In de nieuwe brochure over dit onderwerp die in de maak is, wil ik er uitgebreider op ingaan.

 

H. van Buren

 

[1] https://www.deviermaster.nl/de-school/positief-pedagogisch-klimaat.html (7-5-2019).
[2] Nederlandse vertaling van Ta eis heauton.
[3] Marcus Aurelius Antoninus, Romeins keizer, 121 tot 161.
[4] Overpeinzingen, 1:8.
[5] id. 3:5
[6]Veranderingen in sociale veiligheid, competentiebeleving en depressieve gevoelens van basisschoolkinderen die aan het interventieprogramma Rots en Water deelnemen: een vergelijkingsstudie. Ellen Reitz, Esther Mertens, Monique van Londen, Maja Deković. Tijdschrift Klinische Psychologie, 2019, 49(1), 38-57. Het betreft een onderzoek onder 1203 leerlingen van zeven tot veertien jaar oud, afkomstig van zeventien scholen voor primair onderwijs.
[7] https://www.rotsenwater.nl.
[8] https://succesvolinbalans.nl/leer-aarden-en-centreren
[9] Bron: beocure ‘Jezelf in sync centreren’, Ki to Change
[10] Spreuken 3:5-8.
[11] www.humus-geeftruimte.nl