EMDR, zou je dat wel doen?
Een bezinnend artikel over EMDR is dat niet wat vergezocht? Het gaat immers over een techniek die bij velen gewoon lijkt te werken. Dan is het goed, toch? Of is er meer over te zeggen?
Wat is EMDR?
EMDR, Eye Movement Desensitization and Reprocessing, is een techniek die aanvankelijk als therapie ingezet werd bij de behandeling van mensen die last hadden van een post-traumatische stresstoornis (PTSS). Inmiddels worden ook successen beschreven van de inzet van EMDR bij eetstoornissen, rouwverwerking, chronische pijn, angst en depressie in welke vorm dan ook en een problematisch zelfbeeld. Maar niet alleen nare ‘flash-backs’ kunnen worden behandeld, men heeft ontdekt dat ook ‘flash-forwards’ in aanmerking komen voor EMDR. Anders gezegd: niet alleen als je problemen hebt met in het verleden opgedane ervaringen, ook als je je zorgen maakt over de toekomst kan het helpen! Iemand heeft het daarom bestempeld als de Haarlemmer olie voor probleemtherapie. EMDR is een vorm van psychotherapie, bedoeld om de heftigheid van een herinnering aan een traumatische gebeurtenis te doen uitdoven, althans om het blokkerende effect ervan weg te nemen. Eenvoudiger gezegd, het is een aanbevolen therapie voor mensen die last blijven houden van schokkende en belemmerende ervaringen. Mevrouw Francine Shapiro is de bedenker, eigenlijk ‘ontdekker’, ervan. Met behulp van ritmische oogbewegingen, aanrakingen of tikgeluiden beoogt men het traumatische van de herinnering terugbrengen tot aanvaardbare proporties.
De website De Online Psycholoog1 zegt daarover het volgende. ‘Ervaringen die in het langetermijngeheugen opgeslagen zijn, kun je weer naar voren halen. Ze komen dan in het werkgeheugen, wat een beperkte capaciteit heeft. Door tegelijkertijd het werkgeheugen te belasten met andere prikkels, kunnen de herinneringen die verbonden zijn met traumatische gebeurtenissen afvlakken. Dat kan door heen en weer bewegingen met de hand, afwisselende links-rechts-aanrakingen, geluiden of lichtimpulsen die ‘heen en weer’ bewegen. Als voordeel wordt genoemd, dat deze methode sneller werkt dan ‘jarenlang met een psycholoog over je trauma praten’. In veel gevallen wordt EMDR gecombineerd met gedragstherapie en cognitieve therapie. Het doel van gedragstherapie is om emoties en gedragingen die als hinderlijk of ziekmakend worden ervaren, te veranderen door aan datgene wat die emotie of dat gedrag veroorzaakt, positieve prikkels (beloningen) te koppelen. Cognitieve therapie stelt, dat niet gebeurtenissen maar gedachten over die gebeurtenissen ziekmakend zijn. Het doel is om anders te gaan denken, zodat disfunctionele gedachten worden weggenomen. Uiteraard is met deze uiterst korte omschrijvingen lang niet alles gezegd over deze therapievormen. Voor dit artikel is het echter voldoende. Therapeuten hebben zich verenigd in de VEN, de Vereniging EMDR Nederland. De VEN “is in april 2003 opgericht en is voortgekomen uit het EMDR Netwerk dat sinds 1994 bestaat. De Vereniging telde eind 2021 6.000 leden en is daarmee meteen één van de grotere psychotherapieverenigingen in Nederland.2” Men beweert, dat het resultaat blijvend is. Of men die bewering kan waarmaken, moet nog blijken. Onderzoek naar de werking, de mogelijke neveneffecten en de effectiviteit op lange termijn zijn volop aan de gang.
Alleen voordelen?
Over EMDR doen veel succesverhalen de ronde. In tijdschriften, op websites, op YouTube, overal kom je ze tegen: verhalen van mensen die een aantal EMDR-sessies hebben ondergaan en nu weer verder kunnen zonder dat de herinnering aan het trauma hen hindert in hun dagelijks leven. Ook bij kinderen, peuters zelfs, blijkt het effectief te kunnen zijn. Er zijn echter ook andere ervaringen. Zo zijn er mensen bij wie de techniek gewoonweg niet of onvoldoende werkt, ook niet na meerdere sessies. Als oorzaken worden onder meer genoemd persoonlijkheidsstoornissen, niet bij je gevoel willen komen, blokkering van je traumatische herinnering en het gebruik van medicatie (psychofarmaca). Het komt ook voor, dat er na de behandeling nieuwe angstgevoelens ontstaan. Tijdens de sessies wordt namelijk gevraagd om datgene wat het probleem of de angst veroorzaakt heeft, zo levendig mogelijk voor de geest te halen waardoor men zich ontregeld kan voelen. (Overigens wordt ook daarvoor begeleiding gegeven.) Als gevolg van de herinneringen kunnen nieuwe beelden naar boven komen die vervolgens als belemmerend worden ervaren. Verder worden genoemd slapeloosheid, hoofdpijn, concentratieproblemen, vergeetachtigheid en vermoeidheid. Er zijn mensen die na een EMDR-behandeling heftiger reageren in stressvolle onstandigheden; ze worden angstig, omdat ze merken geen grip op zichzelf te hebben.
Het Australian and New Zealand Journal of Psychiatry van november 1998 schrijft in een artikel over een man met een traumatische ervaring uit een gebroken huwelijksrelatie bij wie EMDR in toenemende mate een averechtse uitwerking had, zodat de behandeling gestopt moest worden.3 Rechtspsychologe Sanne Houben heeft onderzoek gedaan naar het optreden van valse herinneringen na EMDR. Die blijken namelijk ook voor te komen; er zijn gevallen bekend van mensen die zich na de behandeling zaken lijken te herinneren die er niet werkelijk geweest zijn. Haar werd tevens gevraagd hoe goed EMDR eigenlijk werkt. “Uit de vakliteratuur blijkt, dat de techniek vooral goed werkt bij patiënten met posttraumatische stress-stoornis (PTSS). Op de korte termijn wel te verstaan. Over de lange termijn valt weinig te zeggen, omdat die nauwelijks is onderzocht. EMDR wordt inmiddels ook toegepast bij andere stoornissen als angst, depressies, psychoses en eetstoornissen, maar het effect is daarbij klein. En als je de kwalitatief lage studies eruit filtert, is het effect zelfs nihil.”4De bewering dat het effect van EMDR blijvend is, lijkt vooralsnog pretentieus. Ondeskundigheid van de EMDR-therapeut kan ook tot brokken leiden. “EMDR is geen trucje. Trauma’s zijn vaak verweven met elkaar. Tussen de vele herinneringen die een cliënt heeft, moet je de juiste aanspreken. Zet je te snel EMDR in, dan kan dat meer kwaad doen dan goed. Je krijgt geen hersenbeschadiging van een verkeerde sessie. Maar behandel je een trauma verkeerd, dan kan een cliënt psychische klachten krijgen als depressie of boosheid.”5
Alleen een techniek?
Is EMDR nu alleen een techniek met een veelal positieve uitwerking of zit er ook nog een ideologie achter? Een wezenlijke vraag, toch? Het antwoord daarop zal mede bepalend zijn voor het al dan niet aanvaarden van deze therapievorm door christenen. Hoewel beweerd wordt, dat EMDR volkomen neutraal is, rijst toch de vraag of dat waar is. Het ophalen van een levendige herinnering in het werkgeheugen die vervolgens na afvlakking wordt ‘teruggeplaatst’ in het langetermijngeheugen (ankeren!), doet toch sterk denken aan een wezenlijk element uit de hypnotherapie6. Een heel andere kijk op EMDR krijgen we, als we ons de vragen stellen welke plaats lijden in het leven van een christen heeft en waar een christen met problemen en trauma’s zijn heil zoekt. Elk mens heeft in zekere zin te maken met lijden. De oorzaak ervan kennen we uit de Bijbel: door beïnvloeding van satan en ongehoorzaamheid aan God is de dood in de wereld gekomen. Geen mens kan zich eraan onttrekken. Het grote wonder is dat God het er niet bij heeft laten zitten. Hij is als Immanuël, God met ons, als de Lijdende in onze wereld van leed en dood gekomen om ons te verlossen van die dood. Jezus Christus heeft de zonde van de wereld op Zich genomen en weggedragen en daarom kunnen wij door Hem met de hemelse Vader verenigd worden. Want dat is het uiteindelijke doel: dat God de eer van alles krijgt.
Geloofskeuze
Vooropgesteld, buiten de Heere Jezus heeft Gods Woord geen antwoord op onze nood. Wie niet gelooft, heeft dan ook nergens heil te verwachten. Daarom klinkt de roep van het evangelie tot allen: Bekeert u en geloof het evangelie. Het voornaamste bezwaar zit hem in de visie op de mens. EMDR gaat uit van een humanistisch mensbeeld. Anders gezegd, het ‘ik’ staat hier in de schijnwerpers. ‘Ik wil van mijn trauma af’, ‘mijn probleem wil ik opgelost hebben’. EMDR lijkt dat te willen oplossen zonder God, want het is een ‘techniek’ waarbij geloof in de Heere Jezus geen enkele plaats heeft.
Een uiterst belangrijk aspect van het geloofsleven is gehoorzaamheid. Wie heeft het voor het zeggen in je leven; Wie heeft de regie over je hart, je gedachten, je plannen, je daden? Petrus zei het zo: Zo wete dan zeker het ganse huis Israëls, dat God Hem tot een Heere en Christus gemaakt heeft, [namelijk] deze Jezus, Die [gij] gekruisigd hebt.7 Jezus is niet alleen Redder, Hij is Heere; en als Hij de Heere van je leven is, dan bepaalt Hij welke keuzes je maakt. Een vraag. Als Christus in mij leeft8, is er dan een situatie denkbaar waarin Hij niet bij machte is om te helpen? Kan het zijn dat de Heere Jezus in bepaalde omstandigheden niet kan helpen en dat we Hem daarom dankbaar zouden moeten zijn dat er therapieën en technieken als EMDR ontwikkeld zijn? Het opschrijven van deze vraag kost me eerlijk gezegd veel moeite. Hoe hebben de gelovigen het voorheen ‘gered’? Daarop geeft Gods Woord het antwoord. Hebreeën 11 spreekt van mensen die in de meest zorgvolle en benarde omstandigheden verkeerden, die bedreigd zijn door vuur, door leeuwen, door de dood, die leefden in eenzaamheid, in verdrukking. Waaruit hebben zij kracht ontvangen en hoe zijn zij staande gebleven? Van allen staat er: door het geloof. Paulus beschrijft in 2Korinthe 11 en 12 wat hij allemaal heeft doorgemaakt en wat was zijn anker? Hij die gezegd heeft Mijn genade is u genoeg.9
Ook Psalm 107 noemt verschillende moeitevolle omstandigheden waarin ‘de bevrijden van de Heere’ verkeren. Vers 27 zegt daarop: Doch roepende tot de Heere in de benauwdheid, die zij hadden, zo voerde Hij hen uit hun angsten. Nu is ook dát uiteindelijk niet het doel, want dan gaat het nog steeds om mijn angst en hoe ik daarvan verlost wordt en dan is er weinig verschil met het resultaat van een EMDR-behandeling bij een angststoornis. Hét grote doel waartoe God Zijn Zoon heeft gegeven en waartoe Hij ook helpt en redt in angsten, wordt in diezelfde Psalm zo verwoord: Laat hen voor de Heere Zijn goedertierenheid loven.
Gods Woord is er duidelijk over dat pastoraat de aangewezen weg is. Jakobus zegt het zo: Is iemand onder u in lijden? Dat hij bidde. Is iemand goedsmoeds? Dat hij psalmzinge. Is iemand ziek onder u? Dat hij tot zich roepe de ouderlingen der gemeente, en dat zij over hem bidden, hem zalvende met olie in de Naam des Heeren. En het gebed des geloofs zal de zieke behouden, en de Heere zal hem oprichten, en zo hij zonden gedaan zal hebben, het zal hem vergeven worden.10 Dat doet me denken aan de Psalm die zegt: Het is beter tot de Heere toevlucht te nemen, dan op de mens te vertrouwen.11 De belofte van de Heere Jezus is een zeker houvast in alle omstandigheden: Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde12 Tenslotte, in Psalm 3 gaat het over David die achtervolgd werd en in bedreigende omstandigheden verkeerde en hoe hij staande kon blijven. Dat de laatste woorden ook voor ons leidend zullen zijn: Het heil (Hebr.: Yeshua!) is des Heeren.13
Hans van Buren
Bronnen
1. https://www.de-online-psycholoog.nl/emdr-therapie-wat-is-het-en-hoe-werkt-het/
2. https://www.emdr.nl/vereniging-emdr-nederland
3. ‘Adverse effect of EMDR: a case report’, Robert M Kaplan en Vijaya Manicavasagar.
4. https://www.observantonline.nl/Home/Artikelen/id/55632/emdr-kan-valse-herinneringen-uitlokken
6. Een vorm van psychotherapie waarbij gebruik gemaakt wordt van een lichte trance. Daardoor zou het onderbewustzijn gemakkelijker te bereiken zijn, waardoor (belemmerende) gevoelens en gedachten beter inzichtelijk zouden worden. Vervolgens kan de therapeut daarop inspelen en de hulpvrager begeleiden op weg naar herstel. Hypnose is de oudste en bekendste vorm van hypnotherapie, maar er zijn ook andere therapieën die gebruik maken van hetzelfde principe.
7. Handelingen 2.36
8. Galaten 2.20
9. 2Korinthe 12.9
10. Jakobus 5.13-15
11. Psalm 118.8
12. Mattheüs 28.10
13. Ps 3: 9