Indoctrinatie in het biologieonderwijs

Worden wij eerlijk voorgelicht over wetenschap in publicaties en schoolboeken?

Wetenschap is in onze cultuur alomtegenwoordig. Velen hebben hoge verwachtingen van wetenschap. Vaak terecht. Wat hebben we al niet uitgevonden en hoeveel zaken die het leven aangenamer en gezonder maken zijn met behulp ervan niet ontwikkeld! Het is geen wonder dat wetenschap een groot krediet heeft in onze cultuur. Helaas gaat daarmee gepaard een tamelijk onkritisch aannemen van alles wat ons als ‘wetenschap’ wordt opgedist.

Wetenschap niet neutraal, maar gestuurd door vooronderstellingen

Wetenschap heeft vaak de pretentie, alles te kunnen verklaren. Maar wetenschap kan zich per definitie alleen maar bezighouden met alles wat waarneembaar is, wat geteld, gemeten en gewogen kan worden. En wanneer het gaat over de historische ontwikkeling van alles wat we thans waarnemen, wordt het al wat minder zeker. Dan gaat sterk meetellen wat we – vaak onbewust – als wereldbeeld, als vooronderstelling aannemen. De vroegere Harvard wetenschapper prof. Stephen J. Gould zei het zo: “Wetenschap is geen objectieve, op waarheid gerichte machine, maar een wezenlijk menselijke activiteit, die beïnvloed wordt door hartstochten, verwachtingen en culturele vooroordelen. Culturele denktradities hebben een sterke invloed op wetenschappelijke theorieën, geven vaak richting aan speculatiemethoden, vooral wanneer er vrijwel geen gegevens zijn om hetzij de verbeelding, hetzij de vooringenomenheid te beteugelen”.

Vooronderstellingen vaak als ‘bewezen’ verondersteld
Helaas wordt zijn waarschuwing kamerbreed in de wind geslagen. Vaak worden in artikelen, maar ook in leerboeken voor school, allerlei nog te bewijzen vooronderstellingen als feit binnen een redenering gebruikt. Er bestaat een moeilijk bedwingbare neiging om dat, wat men als vooropgesteld wereldbeeld heeft, als feit naar voren te brengen. De microbioloog Michael Denton noemde dat in zijn boek ‘Evolution, a theory in crisis’: The priority of the paradigm, oftewel: de vooronderstellingen krijgen voorrang boven de waarnemingen.

Maar ook de hierboven genoemde prof. Gould viel, ondanks zijn heldere opmerkingen, in deze valkuil. Hij had vastgesteld dat de paleontologie (fossielkunde) helaas geen bijdrage levert ter ondersteuning van de (macro-)evolutietheorie. Een groot stuk bewijs voor deze theorie wordt ontleend aan de veronderstelling dat er talloze fossiele tussenorganismen zijn gevonden tussen de diverse soortgroepen. Maar, zegt Gould, ze bestaan niet. Dus valt een van de belangrijkste bewijsgronden voor de evolutietheorie weg. Punt. Concludeert Gould nu dat dus die evolutie waarschijnlijk niet heeft plaatsgevonden? Nee, want – en hier komt de aap uit de mouw – evolutie (dat dus altijd nog bewezen moet worden) heeft plaatsgevonden, dat staat vast. Hier wordt dus de vooronderstelling als feit in de redenering ingevoerd.

Wat deed Gould nu, in samenwerking met zijn collega Niles Eldredge. Hij bedacht een nieuwe hypothese, punctuated equilibrium genaamd. Want, zei hij, dat evolutie heeft plaatsgevonden, is een feit. Wij zijn er toch? Nou dan! Dus moet er een verklaring zijn voor het ontbreken van die zgn. ‘tussenvormen’. En die is, volgens deze hypothese, dat evolutie een proces is, waarbij zeer lange tijden niets verandert en dan, plotseling, vindt er in zeer korte tijd een explosie van nieuwe soorten plaats. Het is logisch dat wij van die tussenvormen niets of bijna nooit iets terugvinden, want dat gaat allemaal zo snel, dat laat nauwelijks of geen sporen achter. Dit is een niet-verifieerbare uitspraak en daarmee dus geen wetenschap.

Vooronderstellingen in schoolboeken als feit opgevoerd
Overigens wordt deze totaal onbewezen hypothese in vele leerboeken alweer als feit opgevoerd. En het is verbazingwekkend hoe weinig oppositie er is tegen deze totaal onwetenschappelijke manier van doen.

De stichting De Oude Wereld is thans bezig om in biologieleerboeken voor het middelbaar onderwijs en het VWO alle plaatsen aan te wijzen (en hopelijk te doen corrigeren) waar deze praktijk wordt toegepast. Leerlingen worden namelijk opgezadeld met onjuiste opvattingen en soms ronduit leugens. Deze leerboeken worden doorgaans ook in het christelijk voortgezet onderwijs gebruikt. Zonder correcties.

Het lijkt er op, of de leerlingen bij voorbaat de kritiek uit handen moet worden geslagen.

Het werk van De Oude Wereld op dit gebied
De stichting De Oude Wereld hanteert tien categorieën voor fouten in de biologieleerboeken:

1. Scheppingsmodel aanduiden als niet-wetenschappelijk en evolutiemodel als wetenschappelijk.
Het begint al met de terminologie: wetenschap tegenover creationisme, terwijl het moet zijn: wetenschap(smodel) tegenover wetenschap(smodel), evolutie tegenover schepping, miljarden jaren tegenover korte chronologie.
‘Omdat creationisten religie als uitgangspunt nemen, gaan we hierop niet verder in.’ Echter, het alternatieve (bijbels-chronologisch) model gaat uit van andere wetenschappelijke hypotheses op diverse gebieden.
‘De evolutie wil vanuit de wetenschap een antwoord vinden, het creationisme vanuit de religie.’ Dat ook het evolutionisme uitgaat van religieuze uitgangspunten, nl. een werkelijkheid zonder God, wordt niet gezien.

2. Acceptatie door (vele) anderen gebruiken als argument ten gunste van het evolutiemodel
‘We nemen nu algemeen aan dat…’
‘De meeste biologen zijn het er tegenwoordig wel over eens, dat…’
‘De evolutietheorie, die nu algemeen aanvaard is…’

3. Overdreven taalgebruik
‘Er zijn sterke aanwijzingen, dat…’
‘Behalve fossielen zijn er nog andere sterke aanwijzingen voor de evolutietheorie.’
‘De overeenkomstige sterke overeenkomst in de bouw van embryo’s in de eerste stadia duidt op gemeenschappelijke voorouders van gewervelden.’ Hier klopt niets van. Het is een opvatting van Ernest Haeckel. Reeds in de Berliner Volkszeitung van 29-12-1908 geeft hij toe dat zijn embryotekeningen verzonnen zijn.
‘Het is zeer waarschijnlijk dat mens en mensapen een gemeenschappelijke voorouder hebben.’

4. De miljoenen/miljarden jaren brengen als feit en radiodateringen presenteren als vaststaand
‘De oudste sporen van leven vindt men in gesteenten van 3,5 miljard jaar oud.’
‘600 miljoen jaar geleden kwam het leven in een stroomversnelling.’
‘4 miljard jaar geleden begon er zuurstof in de atmosfeer te komen.’
‘IJstijden zijn afgewisseld met warmer klimaat vanaf 600 miljoen jaar geleden.’
‘Gedurende miljoenen jaren hebben levende wezens zich aan de veranderende omstandigheden aangepast.’
‘In de loop van zeer lange tijd zijn de levensvormen op aarde ontstaan en veranderd.’
Verder zijn er honderden zinsneden die gewoon de miljoenen/miljarden jaren als feit opvoeren, zonder enige restrictie.
Radiodateringen zijn gebruikt gaan worden, omdat ze grote leeftijden schijnen op te leveren. Halfwaardetijden worden als onwrikbare waarheden opgevoerd. Maar ze zijn gebaseerd op vele oncontroleerbare aannames.Verschillende onderzoeken hebben aangetoond hoe onbetrouwbaar deze dateringen zijn. Het RATE-onderzoek dat in Amerika is uitgevoerd geeft geheel andere uitkomsten.
‘De ouderdom van fossielen kan betrouwbaar worden vastgesteld aan de hand van radio-isotopen.’

5. Geen onderscheid maken tussen micro-evolutie (variatie) en macro-evolutie
‘De meeste biologen nemen aan dat de processen die aanpassing aan de omgeving (micro-evolutie) mogelijk maken, dezelfde zijn als die een rol spelen bij de soortvorming (macro-evolutie).’ Biologisch onderzoek komt al lange tijd tot heel andere conclusies.

6. Het neodarwinisme presenteren als een wetenschappelijk onaantastbare waarheid met mutatie en selectie als de door ieder aanvaarde mechanismen
Bijv. de longvis. ‘Een deel van het spijsverteringskanaal kreeg een nieuwe functie: ademhaling. Later ontstonden de neusgaten… Latere ontwikkeling zorgde voor gescheiden wegen van ademhaling en spijsvertering.’ Kreeg, ontstond, zorgde voor. Alleen maar stellingen, geen bewijzen, geen spoor van een uitleg van de mechanismen die daarvoor verantwoordelijk zouden zijn. Onwetenschappelijk.
‘Natuurlijke selectie zorgt ervoor dat soorten voortdurend veranderen.’ Onjuist, natuurlijke selectie is een stabiliserende kracht, die afwijkingen afstraft.

7. De hypothetische ‘oersoep’ en ‘oeratmosfeer’ plus het ontstaan van leven uit levenloze stof presenteren als bewezen feiten.
‘Tot ongeveer 3 miljard jaar geleden was de samenstelling van de atmosfeer heel anders dan nu. De lucht bevatte geen zuurstof.’ Recent onderzoek toont aan dat er vanaf het begin zuurstof was, de atmosfeer nagenoeg dezelfde samenstelling had, de aarde een koele planeet was en oceanen en vastelanden dezelfde samenstelling hadden als nu.
‘Men denkt dat uit al deze reacties toevallig de eerste organische moleculen ontstonden en daaruit de eerste cellen.’ De proeven van Miller met de zgn. ‘oersoep’ vanaf 1953 worden aangevoerd als bewijs, maar Millers werk is helaas niet verder gekomen dan enkele aminozuren.
‘Sommige soorten ontwikkelden moleculen die zonlicht absorbeerden.’

8. Onjuiste informatie geven op het gebied van kosmologie, geologie, archeologie, historie en biologie
‘Langzaam begon men vraagtekens te plaatsen bij het scheppingsverhaal.’ Maar vele wetenschappers plaatsen daar ook heden nog geen vraagtekens bij. Het was een andere geest die er waaide binnen de Europese intelligentsia, die er belang bij had, om twijfel te zaaien aan het scheppingsbericht en in feite de hele Bijbel. Zoals Charles Lyell uitsprak:“Wij moeten af van de heerschappij van de geschriften van Mozes in de wetenschap”.
‘Stambomen worden gebruikt om verwantschap tussen soorten aan te geven.’ Maar Harvard-evolutionist S.J. Gould zei: “De stambomen die onze schoolboeken versieren, hebben slechts gegevens aan de knooppunten en de bladeren. De rest is speculatie.”
‘Homo habilis werd de voorouder van homo erectus’. Er is door de tijd heen een hele ‘stamboom’ van de menselijke afstamming opgezet. Maar de huidige situatie is dat we alleen maar apen en mensen hebben. Homo habilis = Australopithecus habilis, een aap. Homo erectus = een gewoon mens, net als de Neanderthaler en de moderne mens.

9. Homologie presenteren als goed argument pro evolutie
Homologie is uiterlijke overeenkomsten tussen organismen. ‘Homologie duidt op verwantschap van organismen: de organismen hebben een gemeenschappelijke voorouder.’ Maar homologe organen ontstaan vaak vanuit totaal verschillende delen van het embryo en kunnen dus geen afstamming aanduiden.

10. Stellen dat er vele fossiele overgangsvormen zijn terwijl die vrijwel geheel ontbreken
In veel leerboeken wordt breeduit gesuggereerd dat er vele overgangen zijn tussen de verschillende hoofddiergroepen, terwijl deze in het fossielenbestand vrijwel totaal ontbreken. Voor al die hypothetische overgangen bestaat in feite geen enkel bewijs. Zie S.J. Gould. Zij kunnen en mogen dus niet als feit worden voorgesteld.

Tenslotte
Deze sterk verkorte bloemlezing van de misinformatie, die via biologische leerboeken in MO en VWO aan de leerlingen wordt opgedrongen, geeft wel aan hoe ernstig de situatie is. Tot voor kort werden deze misvattingen niet tegengesproken. In het uit het Duits vertaalde, grondige biologieleerboek ‘Evolutie – het nieuwe studieboek’ wordt juist een consequente scheiding aangebracht tussen de biologische feiten en de vooronderstellingen, vanuit de evolutieopvatting als wel de scheppingsopvatting. En dat is ook de manier waarop informatie in het onderwijs moet worden gegeven. Dat voorkomt de huidige manipulatie van de leerlingen. Het is te hopen dat al het werk dat wordt gedaan er toe mag leiden, dat in het onderwijs ook op het gebied van de biologie waarheid en werkelijkheid weer de plaats gaan innemen van mythe, hypothese en veronderstelling.

Hyves, Facebook, Twitter – of toch gewoon een boek?

Jongeren lezen steeds minder, een trend die zich al jaren doorzet. Hoe krijg je ze in tijden van Twitter en Facebook nog aan het boek?

‘Jahaa…’, had een jongen geroepen toen hem in het kader van een leesonderzoek was gevraagd of hij het leuk vond om een boekenbon te krijgen. Natuurlijk vond hij die bon leuk – inwisselen voor geld en er sigaretten voor kopen.
Jongeren en lezen – water en vuur? Nederlanders lezen al jaren steeds minder voor hun genoegen, blijkt uit tal van rapporten, en jongeren het minst van al. Kapers op de kust zijn sociale media als Twitter, Hyves en Facebook. Jongeren omarmen de nieuwe media en de boekenlezer vergrijst, signaleert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2010 in het rapport Alle Kanalen Staan Open.
Reden voor de overheid om project na programma ter ‘leesbevordering’ te lanceren. Zo loopt tot eind dit jaar Kunst van Lezen, waarmee het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kinderen kennis wil laten maken met de ‘waarde en het plezier van het lezen’.
‘Iedere generatie leest minder dan de generatie ervoor’, zegt socioloog Jos de Haan, die voor het SCP onderzoek deed naar onder meer de tijdsbesteding van de Nederlanders en de digitalisering van mediagebruik. ‘Iedere volgende generatie heeft ook te maken met meer concurrerende media.’
Jongeren hebben het drukker, is de verklaring, doen meer dingen buitenshuis, zitten meer achter de computer. ‘Maar zoveel leestijd als jongeren al hebben ingeleverd door de opmars van de televisie kan niet meer’, aldus De Haan. ‘Dan kom je onder de nullijn.’
Hoe krijg je jongeren in tijden van Twitter nog aan het boek? Een lastige vraag, meent De Haan. ‘Het meest voor de hand liggend zou zijn dat ze juist gaan lezen via de digitale media. Via smartphones, Ipads, e-readers. Maar ik ben daar sceptisch over, het gebeurt maar in beperkte mate.’
Bovendien, zegt De Haan, doen de nieuwe media juist een beroep op de korte spanningsboog. ‘De versnippering van de aandacht die zij teweeg brengen, en die soms wordt geprezen als ‘multitasking’ is niet bevorderlijk voor dingen die concentratie en verdieping vragen. En daar valt het lezen van complexe teksten onder.’ Sociale media als Twitter en Hyves zijn voor jongeren een andere tak van sport, benadrukt onderzoeker Sheila Rebel van de Nationale Jeugdraad. Jongeren gebruiken die vooral voor onderlinge communicatie. En ze zijn er niet zo van gecharmeerd als anderen zich daarin mengen. Culturele instellingen die jongeren zo proberen te bereiken, worden als indringers ervaren. ‘Het is of je als volwassene tussen een groepje jongeren gaat staan en zegt: Hé, gaan jullie mee naar het museum?’
Rebel deed in 2006 onderzoek naar het leesgedrag van scholieren, met een resultaat dat zij ‘hoopvol’ noemt: 46 procent gaf aan graag te lezen in de vrije tijd, bijna twee derde vond lezen belangrijk. Maar naar wat ze lazen, werd de jongeren niet gevraagd. ‘Wij waren allang blij dat jongeren lezen.’

Spreektaal
Het onderzoek van het SCP geeft een genuanceerder beeld omdat van kwartier tot kwartier het gedrag in de vrije tijd moest worden bijgehouden. ‘Als je aan iemand vraagt: lees je graag, speelt bij het antwoord sociale wenselijkheid vaak een rol. Maar leugentjes om bestwil kan je zo niet verkopen.’
Volgens projectleider Adriaan Langendonk van Kunst van Lezen maakt het voor de taalontwikkeling van jongeren ook wel degelijk uit wat ze lezen. ‘Ze lezen natuurlijk de hele dag door, op de computer, op Twitter of op Hyves. Maar op de sociale media wordt meestal van heel simpele bewoordingen gebruik­gemaakt, van spreektaal. Er wordt niet zorgvuldig geschreven en er worden veel Engelse woorden gebruikt.’
Kunst van Lezen, dat in 2008 van start ging met een budget van 9 miljoen euro – deels uit bibliotheekgelden, heeft onder meer voorleesprojecten voor kinderen van nul tot vier jaar. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die als baby worden voorgelezen, het later beter doen op school. En zo wordt, is de hoop, een toekomstige generatie lezers gekweekt. Langendonk: ‘Hoe vroeger je begint, hoe beter de taalontwikkeling.’

Ontlezing
‘Ontlezing’ is de algemeen ingeburgerde term voor de trend dat er steeds minder boeken, kranten en tijdschriften worden gelezen. Las de helft van de bevolking van 12 jaar en ouder in 1975 wekelijks boeken, in 2005 was dat nog 38 procent. Er wordt wel steeds meer van beeldschermen gelezen en er wordt ook veel uitgeprint. De tijdsbesteding aan onlinecomputergebruik in de vrije tijd is van 2000-2005 vervijfvoudigd tot 2,5 uur gemiddeld per week. Tieners (12-19 jaar) brengen zelfs 6,2 uur per week online door. Boeken, kranten en (publieke) radio maakten al voor 1995 een vergrijzing van hun publiek mee. Dat gebeurt ook bij televisie: tieners besteedden in 2005 al net zoveel tijd aan ICT als aan televisiekijken.
Marjolijn de Cocq nd.nl/Koen van Weel, 16-06-2011

Een op de vier kinderen is weleens gepest via internet, sms of chat. De impact van cyberpesten is groot. ‘Kinderen die pesten zijn zich vaak niet bewust van de gevolgen.’ 

‘Dit meisje doet het voor vijftig cent’. De tekst staat bij een foto op een site voor prostituees. Telefoonnummer en mailadres zijn vermeld om contact te leggen. Alleen is het meisje op de foto geen prostituee, het is jouw dochter.
‘Je fietst op woensdag altijd langs het park, hè? Ik weet je te vinden. Ik ga je kapot maken.’ De berichten komen binnen via MSN, de afzender is dus een contact. Je weet alleen niet wie het is, want de persoon heeft zichzelf een nieuwe, anonieme naam aangemeten: your worst nightmare.
Welkom in de wereld van het cyberpesten. Het nieuwe pesten via internet, chat en mobiele telefoon. ‘Cyberpesten is een verlengde van traditioneel pesten, alleen kan de impact vele malen groter zijn’, zegt Cybersafety-onderzoeker Joyce Kerstens van NHL Hogeschool en de Politieacademie. ‘Het pesten houdt niet op bij de rand van het schoolplein, maar gaat 24 uur per dag door. Oók in de omgeving die vroeger altijd veilig was: thuis.’

Anonimiteit
Het internet is overal. En is de foto, film of tekst eenmaal verspreid, dan is het zeer lastig deze te verwijderen. De hele wereld kan meekijken, terwijl de dader zich kan verschuilen achter een pseudoniem.
Die anonimiteit zorgt vaak ook voor uitvergroting van het gedrag. Kerstens: ‘De dader waant zich ongezien en durft daarom grover te zijn. Het is bovendien erg bedreigend voor het slachtoffer als je niet weet wie jou pest.’
Het signaleren van cyberpesten blijkt lastig. Slachtoffers durven vaak niets te zeggen, ze schamen zich of zijn bang om nog meer gepest te worden. Maar ook daders zijn zich in sommige gevallen niet bewust van de gevolgen van hun acties. ‘We waren melig, hebben een foto met afgehakte vingers gemaild naar de hele klas. We vonden dat wel grappig’. Alleen komt het digitale keten niet bij iedereen als leuk over.
Volgens Remco Pijpers van mijnkindonline.nl hangt bij de signalering veel af van de juiste benadering van een kind, zowel de gepeste als de pester. ‘Sociale media moeten thuis en op school een belangrijk onderwerp zijn. De insteek van het gesprek altijd positief. Verbieden of het gevoel geven dat je ze bespioneert, lokt negatief gedrag juist uit.’ Hoe was het vandaag op internet? Wat vinden jullie leuke grappen en wat niet? ‘Door interesse te tonen, kun je kinderen laten inzien dat ze over alles kunnen praten. Dan kun je ook aangeven wat acceptabel is en wat niet.’

Communicatie
Ook Rowien Jager, cyberweerbaarheidstrainer van BuroRo, geeft aan dat communicatie en aandacht de sleutel zijn. Uit gesprekken met vele tieners kwam naar voren dat ze gezien en gehoord willen worden. ‘Ze gaan cyberpesten uit verveling, als tijdverdrijf omdat ze niet hebben geleerd hoe ze zich op een andere manier kunnen vermaken.’
Het viel Jager bovendien op dat kinderen elkaar online in veel hardere bewoordingen toespreken, sneller schelden ook. ‘Ze vinden dat normaal. Achter de computer zijn ze een andere persoonlijkheid, één die ze naar hun ouders nooit tonen.’

Pesten 2.0
Pesten 2.0, pesten via internet, sms of msn, kent verschillende vormen. Drie voorbeelden van cyberpesten die ‘populair’ zijn:
Flaming: het met opzet plaatsen van aanvallende of beledigende berichten op een discussieforum. Een flame is nooit bedoeld om constructief te zijn, een standpunt te verduidelijken of om mensen te overreden. Flamers proberen veelal hun autoriteit te bewijzen of een positie van superioriteit te verkrijgen. Het over en weer posten van flameberichten heet een flamewar.
Sexting: het verzenden van seksueel getinte boodschappen, naaktfoto’s en/of filmpjes via de gsm door veelal minderjarige jongeren. Uit onderzoek onder 1280 tieners en jongvolwassenen in 2008 blijkt dat jongeren het slechts zien als digitaal flirten, 39 procent geeft aan dat ze het wel eens gedaan hebben. Driekwart is zich ervan bewust dat de foto’s kunnen uitlekken, maar negeren het gevaar of overzien de gevolgen ervan niet.
Bezemen: een bezem is straattaal voor ‘hoer’ (meisje) of ‘sukkel’ (jongen). Foto’s van – voornamelijk – meisjes worden gekopieerd en in zelfgemaakte filmpjes met grove teksten en achtergrondmuziek geplaatst. Voorzien van privégegevens als telefoonnummers, mail- en huisadressen plaatsen de pesters het filmpje vervolgens op websites als YouTube.

Cyberpesten kan strafbaar zijn. Bij onrechtmatig gebruik van een foto waarbij beledigende of onware teksten geplaatst zijn, is er sprake van belediging, laster en smaad. Dat is een misdrijf en kan een aantekening op het strafblad betekenen.

Jolien Storsbergen, nd.nl/19-05-2011

DE PINKELTJE-SERIE

Een lezer mailde enkele vragen met betrekking tot het voorlezen in groep 1 van “Pinkeltje”, een serie boeken die in eerste instantie tamelijk onschuldig lijkt maar waartegen de lezer bij nadere beschouwing toch duidelijk bezwaren had. Onderstaand geven wij in iets gewijzigde vorm deze e-mail weer. Waar dit zinvol was, hebben wij de reactie van mevrouw Poelstra-Koster hierin opgenomen en cursief weergegeven. We hopen hierdoor meerdere ouders alert te doen worden op deze serie en ook te bemoedigen om waar nodig pal te staan. Ook willen we hierdoor handvatten geven om op een verantwoorde wijze naar de school te reageren.

Sinds dit schooljaar gaat ons oudste kind naar een positief christelijke school, waar de Bijbel als Gods Woord gezaghebbend is. Onlangs vernamen wij dat in groep 1 wordt voorgelezen uit het eerste boek van de Pinkeltje-serie: “De avonturen van Pinkeltje”, door Dick Laan. Deze serie bevat ook titels als: “Pinkeltje en de aardmannetjes”, “Pinkeltje en de boze tovenaar”, “Pinkeltje en de ijsheks”, “Pinkeltje en het gestolen toverboek”. Deze deeltjes worden beslist niet op school voorgelezen. Toch waren we er niet gerust op dat er wel wordt voorgelezen uit een boek in een serie die ook dergelijke titels bevat. Is een schrijver die ook zulke pennenvruchten levert, wel betrouwbaar? De juf gaf desgevraagd aan dat het eerste deeltje “tamelijk onschuldig” was en we mochten er wel eens inkijken.

Op het eerste gezicht lijken de verhalen inderdaad tamelijk onschuldig. In de eerste hoofdstukken beleeft Pinkeltje (het verzonnen mannetje dat zo klein is als je pink) avonturen bij enkele dierenfamilies, zoals de fam. Ooievaar, de fam. Mol en andere dieren in het bos, waarmee hij ook communiceert. Na enkele hoofdstukken belandt hij echter bij de fam. Muis, die ergens in een kelder woont van waaruit zij het gezin dat in dit huis woont gadeslaan. Als de mensen hen niet zien, komen Pinkeltje en de muizen tevoorschijn en beleven zo hun avonturen, maar ze doen ook dingen die de mensen later opmerken. Pinkeltje lijmt bijvoorbeeld ’s nachts het gebroken speelgoed van het jongetje en de volgende morgen vindt die het weer gelijmd terug. De moeder geeft als verklaring: “Dat zullen de kaboutertjes wel gedaan hebben.” Een andere keer brengt Pinkeltje ’s nachts een mooie bloem naar het bed van een ziek meisje, die zij de volgende morgen naast haar bed ontdekt. En zo zijn er meer dingen. Pinkeltje zorgt er goed voor dat hij niet door de mensen gezien wordt, maar de mensen zien wèl wat hij gedaan heeft en vragen zich af wie dat gedaan zou hebben.
We vinden dit toch wel dubieus. Fantasie (de verzonnen wereld van Pinkeltje) en werkelijkheid worden zodoende met elkaar vermengd. Is het goed dit aan kinderen voor te lezen? Vragen zij zich op een gegeven moment niet af wat er zich allemaal kan afspelen zonder dat zij het zien?

Kinderen uit groep 1 zijn hier inderdaad gevoelig voor. In de eerste plaats is het voor deze kinderen nog lastig om fantasie en werkelijkheid van elkaar te scheiden. U noemde zelf al, dat de wereld zoals het kind die kent en Pinkeltje verborgen op de achtergrond, door elkaar heen lopen. Dit maakt het onderscheiden voor jonge kinderen extra lastig. Een kleuter zou daarom best kunnen denken dat Pinkeltje misschien ook wel bij hem of haar thuis woont. De werkelijkheidszin is vaak nog niet sterk genoeg om bepaalde verschijnselen (zoals Pinkeltje, kabouters en elfen) te verbannen. In de tweede plaats is het logisch denken, zoals oorzaak –gevolg, zich volop aan het ontwikkelen. Als een kind bijv. plotseling iets kwijt is, kan het daarvoor zelf verklaringen gaan bedenken. Een kind dient hierin daarom goed begeleid te worden en er moet zorgvuldig worden gekeken welke verhalen (dit geldt ook voor Bijbelverhalen) wel of niet worden aangeboden. Als ouder wil je immers voorkomen dat een kind de wereld van Pinkeltje als werkelijkheid gaat zien of allerlei ”toevallige” gebeurtenissen gaat toeschrijven aan kabouters. Als dit een keer gebeurt hoeft hier niet krampachtig mee te worden omgegaan en het is ook niet ernstig aangezien het bij de leeftijd hoort, maar de kleuter hierin stimuleren is niet verstandig.

In de volgende delen gaat Dick Laan duidelijk stappen verder en wordt de lezer meegetrokken naar een wereld van elfjes, kabouters, enz. Zo bijvoorbeeld in het deel “Een grote verrassing voor Pinkeltje” (dat overigens op school niet wordt voorgelezen). Een meisje krijgt briefjes die opeens uit de lucht komen aanwaaien waarop staat wat ze moet doen. ’s Nachts wordt ze in haar slaap uit haar bed getrokken door elfjes die haar naar het bos brengen, waar ze wakker wordt en van alles gaat beleven. Als ze in de klas op het bord moet schrijven, lukt het haar niet de letters goed te schrijven, maar opeens voelt ze een hand die haar helpt om het toch goed te doen, enz. Een kleine greep van wat we in dit deeltje lazen. We vonden het gewoon beangstigend en voelden: dit is echt helemaal verkeerd, hier worden we meegetrokken naar een “andere wereld” en we gaan, denken we niet te ver, als we zeggen dat dit de wereld van de boze geesten is. En dan hebben we nog niet eens kennis genomen van de deeltjes die we in de eerste alinea genoemd hebben.

Waar wij ons zorgen om maken is dan ook het volgende. Indien het eerste deeltje nog “tamelijk onschuldig” genoemd kan worden, maar de serie zich ontwikkelt in een richting die duidelijk verkeerd is, is het dan verstandig de kinderen zodoende vertrouwd te maken met Pinkeltje? Ook al worden de andere delen niet voorgelezen, dan toch zullen de kinderen, als ze ouder zijn en zelf naar de bibliotheek gaan zien dat er nog meer delen van zijn en wellicht een volgend deel meenemen dat echt helemaal verkeerd is. Misschien zal een oplettende ouder nog vragen wat het kind meegenomen heeft, maar als het kind antwoordt: “O, Pinkeltje, dat las de juf ook voor in groep 1”, dan zal menig ouder niet verder kijken.

Zoals u  kunt lezen in het artikel: “Niks moet, maar alles mag (deel 2)”, geplaatst op de website van Bijbel & Onderwijs, wordt hier ook een punt onder de aandacht gebracht over boeken die in series verschijnen en de verslavende werking hiervan. Het gaat erom dat als men boeken beoordeelt, men ook moet meenemen in zijn of haar overweging of het boek al of niet in een serie verschijnt. Bij Pinkeltje is dit het geval. Hoewel de deeltjes los te lezen zijn, is het wel zo dat voor wie Pinkeltje een vriend geworden is, de kans groot is dat hij of zij hier meer over wil lezen.

Wij weten niet of Dick Laan zelf bewust ervoor gekozen heeft om het eerste deel (misschien eerste deeltjes) tamelijk onschuldig te houden en vervolgens een andere richting uit te gaan. Wij herkennen hierin duidelijk de tactiek van de vijand, die zich op verschillende wijzen kan voordoen (als een engel des lichts, als een brullende leeuw of tamelijk onschuldig – neutraal zogezegd). We zien dan, dat hij het vertrouwen wint van de argelozen door zich tamelijk onschuldig voor te doen, hen vervolgens stapsgewijs vertrouwd laat worden met minder onschuldige zaken en zo langzaamaan hen meevoert naar “beneden”. Wij hebben daarom bezwaar tegen deze hele serie.

Dit is iets wat men veel terug ziet in zowel boeken-  als televisieseries, maar ook in bijv. visualisatieoefeningen voor kinderen ziet men vaak een opbouw. Er zijn heel veel delen van Pinkeltje geschreven. De wereld waarin het leven van Pinkeltje zich afspeelt, zie je dan ook steeds meer vorm krijgen en uitbreiden.
De schrijver schept met zijn verhalen een wereld waarin plaats is voor onder andere heksen, elfen en magie. Pinkeltje, het mannetje niet groter dan je pink, zou je een kabouter kunnen noemen, hoewel de schrijver dit bewust niet doet. Zoals u op de site van Bijbel en Onderwijs in diverse artikelen kunt lezen, ziet de vereniging de wereld zoals Dick Laan die heeft geschapen niet als onschuldig. Als u op de zoekmachine van B&O (rechtsboven in de hoek) kabouters of elfen intypt, zult u artikelen hierover kunnen vinden. Hier kunt u vernemen hoe de vereniging zaken als ”kabouters” en ”elfen” (die volop in de verhalen van Pinkeltje aanwezig zijn) beoordeelt. Zie bijv. het artikel: “Kabouters, sprookjes of werkelijkheid”.

U hebt duidelijk onderbouwd wat uw bezwaren zijn. Al zou Pinkeltje geen enkele nadelige invloed op het kind hebben, dan nog zijn zorgen hierover niet overdreven, want de mogelijkheid dat dit een basis gaat leggen voor een onjuiste zienswijze of belangstelling op gaat wekken voor de ”verborgen wereld” is aanwezig (ook al is die mogelijkheid volgens sommigen klein). Bovendien moet niet worden vergeten dat kinderen opgroeien in een wereld waarin het occulte en het paranormale normaal is geworden. Occultisme wordt bij kinderen in toenemende mate op verschillende wijze onder de aandacht gebracht en van verschillende kanten wordt dit gestimuleerd. Het is niet meer zoals vroeger dat de waarzegger voornamelijk op een kermis stond en dat de kermis een verboden plek was voor christenen. Toen was het duidelijker, die scheidingslijn tussen goed en kwaad is vervaagd en misschien wel zo goed als weg. Willen wij dat onze kinderen leren onderscheiden en als het ware voelsprieten ontwikkelen, zodat zij zelf al jong doorhebben dat er iets niet klopt, dan is het zaak dat er thuis en op school onderscheid wordt gemaakt tussen licht en duisternis. Kinderen hebben behoefte aan een duidelijke richting. Er komt veel op hen af, maar door thuis en op school duidelijk een grens te trekken leren kinderen al jong wat wel en niet kan.

Een leerkracht kan nooit weten wat een kind doet met datgene wat hij of zij voorleest. Daarom is het beter om verhalen waarbij een leerkracht of ouder twijfels heeft, niet voor te lezen. Dit ongeacht of de twijfels terecht of onterecht zijn. Het is onnodig om hierover een discussie aan te gaan, omdat men hier vaak niet uitkomt. De leerkracht doet er dan goed aan de standpunten van de ouder te respecteren en zelf voor een alternatief te kiezen. Andere ouders die het anders zien kunnen dan thuis zelf anders beslissen voor hun kind.

Naschrift: de lezer heeft bovengenoemde bezwaren kenbaar gemaakt bij de leerkracht, wat uiteindelijk tot gevolg heeft gehad dat er niet meer in de klas uit “Pinkeltje” wordt voorgelezen. 

Naam en adres van de lezer bij de redactie bekend.