In het begin van de negentiende eeuw was de school voor een belangrijk deel een verlengstuk van de opvoeding. Openbare scholen waren scholen met de Bijbel en Nederland was grotendeels een christelijke natie. Daarna veranderden de maatschappelijke opvattingen over onderwijs en opvoeding langzamerhand met als gevolg een jarenlange strijd om de positie en de doelen van het onderwijs. De algemeen christelijke openbare school maakte plaats voor de bijzondere christelijke school. Ouders moesten er grote financiële offers voor brengen, want het duurde tot 1920 voordat het openbaar en bijzonder onderwijs door de overheid werden gelijkgesteld.

Met het ontstaan van bijzondere scholen nam ook de mogelijkheid van verzuiling toe. Openbaar onderwijs zou neutraal moeten zijn en bijzonder onderwijs zou zich gaan richten op de wensen van ouders en kerk. Op deze wijze kon de bijzondere school de opvoeding van gezin en kerk voortzetten. In onze tijd, anno 2000, lijkt de schoolstrijd opnieuw op te laaien. Het christelijk onderwijs lijkt haar taak lang niet overal even serieus te nemen. Christelijke scholen verkleuren. Steeds meer ouders vragen zich af of het christelijk onderwijs nog wel een veilige koers vaart. Aan de hand van stellingen wil ik de mensen die werkzaam zijn op de werkvloer van het christelijk onderwijs een hart onder de riem te steken.

Stelling 1: Wees proactief en laat je niet drukken in de hoek waar je niet wilt zitten.
Het is heel makkelijk om op paars I en II te katten en bij het haardvuur te mijmeren over alle ellende van doemscenario’s die je zouden kunnen treffen. De situatie van in het nauw gedreven worden, doet zich voor als je niets doet en dus niet naar buiten treedt. Daarom het advies: neem het initiatief. Als je zelf het initiatief neemt, bepaal jij de agenda van de discussie en bepaal jij de inhoud van het gesprek. Als je dat niet doet, loop je de kans dat je wordt verrast door vragen die je niet verwachtte of dat je tegen je wil een discussie of ontwikkeling wordt binnengesleept.

Als christenen hebben we te lang in de positie gezeten van reactief in plaats van proactief. Reactief redeneren gaat ervan uit dat het schip niet meer te keren valt: “Ik kan er niets aan doen, zo is het nu eenmaal.” Proactief redeneren gaat ervan uit dat het ook anders aangepakt kan worden: laat ik eens kijken of er geen alternatieven zijn; ik bepaal zelf de agenda; ik kan kiezen.
Voor je het weet, zit je antwoord te geven op een vraag die een ander aan jou stelt en niet op de vraag die je aan jezelf kunt stellen, namelijk: “Doen we ook echt wat we aan ouders beloven ?” Je hoeft niet in de verdediging, maar stel je zelfbewust op als aanbieder van onderwijs. Weet per school voor wie je er bent en wat je te bieden hebt Sta open voor verbetering als gevolg van discussie, toetsing, sta open voor feedback van ouders, enz.

Stelling 2: Als “meten is weten” elders in de samenleving waar is, waarom dan niet ook in het onderwijs?
Dit is een gewaagde stelling die makkelijk verkeerde associaties oproept. Je kunt zeggen dat je het als school goed doet, dat je kwaliteit levert, dat je professionaliteit onweersproken is. Maar waar het om gaat, is dat je die uitspraak leert onderbouwen. Niet de bewering is interessant, waar het op aankomt is de onderbouwing van de bewering. Het gaat niet om het gelijk, maar om het bewijs van het gelijk. Die onderbouwing wint aan kracht als je die expliciet kunt maken en vaak is dat door een getal, een score. Elders in de samenleving is dit gemeengoed. Omgaan met getallen wil niet zeggen dat je kwaliteit reduceert tot een getal, maar het betekent het omgekeerde, je gebruikt een getal om een indicatie van kwaliteit te krijgen. Want als de getallen niet deugen, dan mag je terecht twijfelen aan de kwaliteit van de dienstverlening.

Stelling 3 (komt voort uit 2): Identiteit en kwaliteit zijn niet los te denken.
In het RD van 26 februari 2002 stond een interview met inspecteur-generaal van het onderwijs, dr. F.J.H. Mertens. Daarin komt nog eens nadrukkelijk naar voren dat de bevoegdheden van de onderwijsinspectie worden verruimd. Die bevoegdheden staan in de nota ‘Variëteit en waarborg’. Het komt erop neer dat strikter gelet gaat worden op de kwaliteit van het onderwijs aan de hand van nieuw te formuleren kwaliteitseisen. Mertens benadrukt dat geen enkele school, van welke levensbeschouwelijke richting ook, bang hoeft te zijn dat de inspectie gaat knabbelen aan artikel 23 van de Grondwet. De identiteit van een school is volgens Mertens nooit onderwerp van onderzoek voor de inspectie geweest en zal dat ook niet worden.

Als je je eigen doelstellingen als school als uitgangspunt neemt, zul je zien dat daar onderwijskundige, pedagogische en levensbeschouwelijke componenten inzitten. Aandacht voor het goed doen van die alle drie is hetzelfde als werken aan kwaliteit en identiteit. Die mag je dan op elkaar plakken. Het is niet goed als kwaliteit iets is van een optimale didactiek en uniforme leeropbrengsten, terwijl identiteit wordt versmald tot godsdienstige vorming. We willen niet toe naar een situatie waarin alle scholen eenzelfde type kwaliteit bieden terwijl een deel van die scholen bovendien iets doet aan godsdienstles.

Stelling 4: Durf als christelijke school risicovol te ondernemen.
In een tijd dat onderwijs vergeleken wordt met het bedrijfsleven (ik verzorg nota bene een onderwijsmodule ‘schoolmarketing en public relations’ aan de pc-opleiding schoolleider primair onderwijs), beschouwen we het christelijk onderwijs als een vorm van maatschappelijk ondernemerschap. De school biedt diensten aan de samenleving: je hebt wat te bieden. Niet als een service-instituut dat werkt op de formule van “u vraagt en wij draaien”, maar vanuit uw eigen ROEPING en opdracht. Met dit soort praktische zaken bezig zijn betekent concreet: je eigen visie op onderwijs ontwikkelen en daarbij zorgvuldig reageren op wat je in je directe omgeving waarneemt. Vervolgens aan die visie doelen koppelen, middelen erbij zoeken en evalueren. Centraal hierbij geldt: wacht niet af, gedraag je niet als filiaalhouder, maar handel als zelfstandig ondernemer. Je bent niet strikt gebonden aan een bepaalde formule waar je niet van af mag wijken. Er zijn weliswaar onderwijswetten in verband met de subsidie, maar je mag ook heel veel zelf. Soms leidt dit tot risicovol ondernemen, zeker als het gaat om je nek uit te steken in het pal staan voor christelijke waarden en normen die op de Bijbel zijn gegrond.

Als voorbeeld wil ik hier noemen het waarschuwen voor het verschijnsel ‘nieuwetijdskinderen’. Kinderen die spiritueel begaafd zijn zouden moeten worden begeleid om het spirituele verder in hen te doen ontwikkelen. Je kunt als school stellingen innemen om dit verschijnsel bespreekbaar te maken en vanuit de Bijbel handvatten aanreiken hoe hiertegen te vechten.

Stelling 5: Wees kritisch en leer te kijken naar jezelf.
Hoe krijgen we bevestiging van ons gevoel dat we inderdaad doen wat we beloven te doen en ook denken te doen. Laat ook anderen naar je identiteit en kwaliteit kijken. Collegiale consultatie, intervisie, bij elkaar lessen bijwonen, feedback geven en elkaar daartoe ook tevoren uitnodigen, open staan voor ideeën van anderen. Durf elkaar te bevragen op identitaire zaken. Vraag om geloofsbelevingen van collega’s en hoe zij omgaan met gevoelige onderwerpen in en buiten de klas. Onlangs zei iemand in een nascholingscursus die ging over identiteit: “We weten toch van elkaar hoe we denken, we gaan bijna allemaal naar dezelfde kerk.” Die uitspraak is tekenend. We vragen het maar niet omdat we het wel weten. Onderwijs is een gesloten provincie en soms lijkt het erop dat men het graag zo houdt. Soms gebeurt dat uit oprechte zorg voor goed onderwijs, soms lijkt daar angst achter te zitten. En angst is een slechte raadgever. Bovendien past die afschermende houding niet bij onze tijd. Die vraagt om openheid, transparantie, responsivitiet.

Stelling 6: Verschiet niet van kleur, maar werk nauw samen met gelijkgezindten en let op overeenkomsten.
In de toekomst staan we als christenen samen sterk door de kracht van Gods Geest. Laat dat onze drijfveer zijn om zoveel mogelijk samenwerking te zoeken met collega-schoolverenigingen en -besturen die God willen dienen en Zijn Woord als leidraad beschouwen voor leer en leven. Het letten op uiterlijke verschillen voert af van waar het nou werkelijk om gaat.

Stelling 7: Je hoeft het, Gode zij dank, niet alleen te doen.
Per definitie is het lopen in de zone van identiteit geen eenzame bezigheid. Als dat wel zo is, is het motief misschien onjuist. Het geeft te allen tijde een “we-feeling”- gevoel waarbij de vraag om openheid, transparantie en responsivitiet uitgangspunt is. Als je ergens voor staat, wordt dat vandaag nog sterk gewaardeerd. Als je de boodschap maar niet belerend communiceert. Pure transparantie geeft je echtheid of authenticiteit. Dat heb je als je in afhankelijkheid van God bezig bent. De Heilige Geest bezielt ons om dit mooie werk te kunnen doen. Zo wil Hij ons helpen om in ons onderwijs kinderen direct of indirect bij Jezus te brengen. Dat geeft ons werk kwaliteit. In dat opzicht is kwaliteit identiteit. Het effect ervan is dat Jezus tot Zijn eer komt. Daar doen we het dan ook voor. Alleszins de moeite waard !

drs. J.J. Bakker, Christelijke Hogeschool Ede

Als mens worden wij allen biologisch verwekt en geboren. Uitzondering op deze regel is het eerste mensenpaar Adam en Eva. God schiep de eerste mens, Adam, naar Zijn beeld en gelijkenis. Diens lichaam formeerde God uit de aarde. God “bouwde” Eva uit Adam. De mens noemde zijn vrouw “Eva, omdat zij de moeder van alle levenden is geworden” (Gen. 3:20).

Alle mensen – kinderen van God?

God heeft uit één (mens) het hele menselijke geslacht gemaakt (aorist: een afgesloten handeling; Hand. 17:26). De mens stamt af van de mens, van Adam – niet van dieren, dus niet bijvoorbeeld van apen. In de door God geschapen Adam, het hoofd van de mensheid, zijn wel alle mensen als zodanig schepselen van God. Een biologisch kind wordt men echter door verwekking en geboorte. Zo wordt men ook in geestelijk opzicht pas een kind van God door geestelijke verwekking en geestelijke geboorte ( “wedergeboorte”) in Christus Jezus. Daarom zijn niet alle mensen kinderen van God.

Alle mensen – zondaren voor God

Door Adam is de zonde de wereld binnengekomen en door de zonde (de ongehoorzaamheid van die ene mens tegenover zijn Schepper) de dood (Rom. 5:12,19). Daardoor is ook de hele schepping, waarover Adam aangesteld was, aan de vergankelijkheid onderworpen (Rom. 8:20-21). De dood bestond dus niet vóór die ene daad van overtreding van de eerste mens, Adam. Daarom kunnen er geen mensen (‘oermensen’) of dieren (bv. dinosaurussen) geleefd hebben en gestorven zijn, vóórdat Adam tegen zijn Schepper gezondigd had. Hoewel menselijke fossielen op de bovenste laag gevonden worden, moet Adam al geleefd en tegen God gezondigd hebben tijdens de onderste fossielenlaag. Vóór de zondeval van de mens was er geen dood en kunnen er dus ook geen fossielen zijn. Fossielen zijn altijd een teken van fysieke dood.

Alle mensen moeten sterven (Hebr. 9:27)

“De prikkel van de dood” is de zonde van de mens tegenover zijn Schepper (1Kor. 15:56). De dood is “het loon van de zonde” tegenover God, is Gods gericht over de overtreding van Zijn Woord door de eerste mens, de stamvader van de mensheid, Adam. (Rom. 6:23). Tot Golgota “heerste de zonde in de dood” (Rom. 5:21). Zonder zonde geen dood!

In de evolutietheorie daarentegen is de dood een onmisbaar instrument van ontwikkeling en vooruitgang. Zonder dood géén evolutie. Ook daarom is een zogenaamde ‘theïstische evolutie’, waarbij God “in den beginne” een evolutieproces aangezwengeld of gebruikt zou hebben, uitgesloten. God gaf en geeft immers leven. Hij heeft geen welgevallen aan de dood van goddelozen (Ezech. 18:23). Daarom zond God juist Zijn Zoon naar onze aarde vol zondaren om plaatsvervangend Zijn straf voor hun zonde te dragen. Daardoor heeft Jezus Christus juist “de dood van zijn kracht beroofd” en door Zijn dood de duivel die de macht had over de dood, onttroond (2Tim. 1:10; Hebr. 2:14). God gebruikte niet de plaatsvervangende dood van Zijn Zoon voor de voortgang van een of andere ‘evolutie’ – in tegendeel, om de dood te overwinnen. De dood is de laatste vijand die onttroond wordt (1Kor. 15:26) – is dus nooit Gods instrument van ‘evolutie’ (geweest). Jezus’ dood en opstanding logenstraffen iedere (macro)evolutieleer.

Alle mensen: kinderen der ongehoorzaamheid

Gen. 5:1-2 herhaalt het mooie dat ten dage dat God Adam schiep, Hij hem naar Zijn beeld en gelijkenis maakte. Maar Gen. 5:3 bericht daarna het ontstellende dat – na de zondeval – “Adam een zoon verwekte naar zijn gelijkenis, als zijn beeld, en noemde hem Set”.

Alle mensen zijn via Set zodoende beelddragers van de in zonde gevallen stamvader Adam. Allen zijn wij in zonde ontvangen en in ongerechtigheid geboren (Ps. 51:7; Rom. 5:12-18). Men noemt dit feit ‘erfzonde’: ieder mens erft de zondige natuur (de oude mens) en geeft deze weer door aan het nageslacht.

Als afstammelingen van de ongehoorzame Adam noemt de Bijbel ons mensen “kinderen der ongehoorzaamheid” (Ef. 2:2; 5:6). Terugziende op zijn opstelling tegenover Jezus Messias vóór zijn bekering schrijft de apostel Paulus: “Vroeger waren ook wij (joden) verdwaasd, ongehoorzaam” (Titus 3:3; Ef. 2:3: “trouwens ook wij allen ..”). En hij herinnert de gelovigen uit de heidenen er aan dat zij “eertijds aan God ongehoorzaam” waren (Rom. 11:30).

God ziet de mens “in Adam” na diens zondeval aan. De Bijbel noemt ons mensen daarom “kinderen van de toorn van God” (Ef. 2:3) die alleen opgeheven is voor allen die niet meer “in Adam”, maar “in Christus” zijn. Op anderen blijft Gods toorn (Joh. 3:36). De diagnose van Gods Woord is dat wij allen van nature zondaren zijn, verloren, geestelijk dood, Gode vijandig gezind. Deze ons aller aangeboren positie “in Adam” tegenover God de Schepper heeft met het psychologische begrip ‘identiteit’ uiteraard niets te maken.

Niemand kan aan deze positie tegenover God van hemzelf of van een ander ook maar iets veranderen.

“Een Kind is ons geboren, een Zoon ons gegeven”

Deze profetie aangaande de Here Jezus in Jes. 9:5 wordt door de engel Gabriël bij zijn bezoek aan Maria nader ingevuld: “De heilige Geest zal over u komen en de kracht van de Allerhoogste zal u overschaduwen; daarom zal het Heilige dat verwekt wordt, Zoon Gods genoemd worden” (Luk. 1:35). Deze profetie is vervuld in de Here Jezus Christus: “U is heden de Heiland geboren … welke is Christus, de Here” (Luk. 2:11).

Als “Zoon des mensen” is Jezus geboren uit een vrouw (Gal. 4:4; Mat. 1:18; 2:1). Jezus werd dus niet ‘geschapen’ zoals de koran beweert.

Als “Zoon van God” is de Heiland door Gods kracht door de Heilige Geest verwekt – dus bovennatuurlijk en niet op natuurlijke wijze door een (zondig) mens. De Here Jezus is de enige op deze aarde die niet “in zonde ontvangen” is.

Het ernstige misverstand onder moslims als zouden christenen geloven dat God omgang met Maria had gehad, wordt hardnekkig in stand gehouden, maar op grond van Gods Woord talloze malen duidelijk weerlegd. Daar ten tijde van Mohammed de Bijbel nog niet in het Arabisch vertaald en hij bovendien analfabeet was, kon hij eventuele dwaalleringen moeilijk aan de feiten in Luk. 1 toetsen. Het Griekse werkwoord episkiazoo (‘overschaduwen’; vgl. Mat. 17:8) wordt bovendien nooit voor geslachtelijk verkeer gebruikt, evenmin eperchomai (‘over iemand komen’; vgl. Hand. 1:8).

Aspekten van het Zoonschap van Jezus Christus

Vanuit de eeuwigheid bezien is Christus de Zoon van God vóórdat Hij een menselijk lichaam ontving. Men noemt dat de pre-existentie van de Zoon van God. God zond Zijn Zoon (Joh. 3:16; Gal. 4:4).

Op grond van de incarnatie, de bovennatuurlijke menswording (geestelijke verwekking) is Jezus Christus “het Woord dat vlees (mens) werd” (Joh. 1:14). Iedere geest, die niet belijdt dat Gods Zoon in het vlees gekomen (niet waarachtig mens van vlees en bloed geworden) is, is de geest van de antichrist, de geest der dwaling (1Joh. 4:1-3,6; dwaling (Gr.planè) hier in de zin van op een dwaalspoor brengen, bedrog (vgl. Mat. 27:62-64; Ef. 4:14).

In verband met het kruisoffer is Christus de “eigen Zoon”, die “God niet spaarde, maar voor ons allen overgegeven heeft” (Rom. 8:32).

Wat betreft het feit dat God Hem uit de doden opwekte, is Jezus Christus “door de opstanding uit de doden verklaard Gods Zoon te zijn” (Rom. 1:3-4). De opstanding uit de doden is Gods bevestiging dat Zijn Zoon een fysiek lichaam had gekregen, Hij een fysieke dood was gestorven en temidden vanuit de doden fysiek was opgestaan. Op Jezus’ fysieke Hemelvaart zal Zijn fysieke wederkomst op aarde volgen (Hand. 1:9-11) – dus niet ‘geestelijk’ zoals dwaalleraars beweren.

“Een lichaam hebt Gij mij bereid” (Hebr. 10:5)

Jezus Christus kreeg een door God bereid menselijk lichaam óm “in Zijn lichaam onze zonden op het hout te dragen” (1Petr. 2:24). Wat de wet niet kon doen … heeft God door Zijn eigen Zoon in de gestalte van een mens (vlees) te zenden … en wel om de zonde, de zonde veroordeeld in het vlees (Rom. 8:3). Daartoe was “Jezus Christus voorbestemd vóór de grondlegging van de wereld, maar nu voor u geopenbaard in deze laatste tijd” (1Petr. 1:18-20).

God heeft echter Zijn Zoon niet alleen een fysiek lichaam bereid, maar nadat Hij verhoogd en de heilige Geest uitgestort was, ook een geestelijk Lichaam: de Gemeente. Jezus Christus is het Hoofd van Zijn Gemeente, Zijn Lichaam – Gods kinderen zijn er de levende leden van.

Hoe kan een nakomeling van de ongehoorzame Adam een kind van God worden?

Wat bij mensen onmogelijk is, is mogelijk gemaakt door het Kruisoffer en de opstanding van de Here Jezus Christus. Daardoor werd de weg gebaand voor de uitstorting van de heilige Geest op aarde.

Zoals fysieke verwekking element van een natuurlijke geboorte uit mensen is, is geestelijke verwekking het element van bovennaturlijke, geestelijke geboorte uit God. Schrift met Schrift vergelijkend zien wij het volgende.

Het Woord Gods is het levende zaad (Luk. 8:11). Gods geschreven Woord, dat gelezen of verkondigd wordt, is het centrale instrument van geboorte uit God. Behartigenswaardig blijft daarom de vermaning van de Here Jezus: “Ziet dan toe, hoe gij hoort” (Luk. 8:18). We kunnen onder een verkondiging fysiek aanwezig zijn en de Bijbel in onze stille tijd of aan tafel al of niet mechanisch lezen zonder dat we er ook innerlijk bij betrokken zijn. Bovendien gaat het er om, de consequenties te trekken uit datgene wat we gehoord of gelezen hebben, het om te zetten in de daad. Anders misleiden wij onszelf (Jak. 1:21-25). Zei niet de Here Jezus: “Wat noemt gij Mij Here, Here, en doet niet wat Ik zeg?” (Luk. 6:46).
Overeenkomstig Jak. 1:18 heeft God Zijn kinderen “voortgebracht door het woord der waarheid”. De apostel Paulus schrijft de gelovigen in Korinthe: “ .. gij hebt niet vele vaders. Immers, ik heb u in Christus door het evangelie verwekt” (1Kor. 4:15).

Waar niet Gods Woord, het Woord der Waarheid over God, Jezus Christus en de heilige Geest, over de verloren, natuurlijke mens enz. gebracht wordt, kan nauwelijks sprake zijn van kinderen Gods. Opmerkelijk is de vermaning van de Here: “Ziet toe, wat gij hoort” (Mat. 4:24)!

In het gesprek van de Here met Nicodémus weten wij dat wedergeboorte (lett. geboorte van Boven) of geboorte “uit water en Geest”, voorwaarde is om het koninkrijk van God binnen te gaan. Hier wordt Gods Woord vergeleken met water (vgl. Ef. 5:26; Joh. 15:3). Ook de geboorte uit God zelf wordt met een waterbad vergeleken: “Hij heeft … ons gered door het bad van de wedergeboorte en van de vernieuwing door de heilige Geest … “(Titus 3:5).

“Wat uit de Geest geboren is, is geest”, zei de Here Jezus (Joh. 3:6). Wij mogen echter de wedergeboorte door Gods Geest niet uitspelen tegen die uit Gods Woord alsof ze iets anders of zelfs iets meer zou betekenen dan wedergeboorte door middel van Gods Woord. God zelf inspireerde de Bijbel door Zijn Geest. God werkt door middel van de “Geest der waarheid” in en door “het Woord der waarheid” om een mens van zonde en genade te overtuigen en om geestelijk leven in hem te bewerkstelligen. Woord en Geest zijn niet van elkaar te scheiden – ook niet in verband met de wedergeboorte.

“niet uit het vlees”

De uitdrukking “uit de Geest geboren” staat niet op zich zelf, maar als tegenstelling tot “geboren uit het vlees” of “uit bloed”, d.i. op natuurlijke wijze (Joh. 1:13a). Wij erven allerlei eigenschappen van onze ouders – positieve èn negatieve, en helaas altijd de zondige natuur. Het is een voorrecht wanneer men kind van gelovige ouders is en misschien ook biddende grootouders heeft. Maar geestelijke zaken zoals bijvoorbeeld wedergeboorte, kindschap Gods, eeuwig leven, gerechtigheid Gods, vergeving van zonden zijn nooit erfelijk.

“Timotheüs, mijn waar kind in het geloof”

Timotheüs had een moeder en grootmoeder met “ongeveinsd geloof”. Zij onderrichtten hem van kindsbeen af in de heilige Schriften (2Tim. 1:5; 3:15). Hun geloofswandel, voorbede en bijbelonderricht waren wel een lange voorbereiding op de wedergeboorte van hun (klein)kind, maar ze konden nooit een vervanging zijn voor de persoonlijke bekering en het persoonlijk geloof van Timotheüs zelf. Zeker had Timotheüs in de loop der jaren veel bijbelkennis opgedaan en zal hij bidden geleerd hebben. Tot op zekere hoogte kon hij het geloofsleven van zijn ouderlijk huis wel imiteren, maar het levend geloof door de levende verbinding met de Here Jezus niet erven. Het was de apostel Paulus die Timotheüs tot de persoonlijke, levende relatie met de Here Jezus Christus mocht leiden en zodoende zijn geestelijke vader en Timotheüs zijn geestelijk kind in het (levend) geloof werd (1Tim. 1:2).

Zoals bij de geboorte uit de ouders het geval is, gaat meestal ook aan de geestelijke geboorte uit God een voorbereidingstijd vooraf zoals Gods bemoeienis door Zijn bewaring en leiding, een gebedsverhoring, een verlangen naar en oprecht zoeken van God, een bepaalde omstandigheid of ontmoeting, een woord … Maar alle voorbereidende genade is op zich nog geen geestelijke of wedergeboorte en geen persoonlijke bekering – zoals ook de natuurlijke zwangerschap op zich nog geen (natuurlijke) geboorte is. Daar waar wedergeboorte en persoonlijke bekering ontbreken bestaat het gevaar van menselijke vroomheid, van een pseudo-christendom dat op den duur geen stand houdt tegen secularisatie, dwaalleringen of crisis en zorgen van het leven. Wat uit vlees – ook uit ‘vroom vlees’ – geboren is, is èn blijft vlees.

”niet uit de wil van het vlees”

De gevallen, natuurlijke mens (hier: “het vlees”) is met zijn verstand, wil en gevoel tot veel in staat. Maar bijvoorbeeld opleiding, bijbelkennis, kerkelijke of theologische prestaties betekenen nog geen leven uit God met een vernieuwd denken. Ook morele en sociale prestaties zijn geen weg tot of bewijs van bijbelse bekering en wedergeboorte. “Jezus, niet mijn eigen kracht, niet het werk, door mij volbracht … “

Evenmin zijn religieuze prestaties, goede werken, riten en ceremoniën, al of niet mystieke ervaringen, een droom of visioen, vasten en wenen e.d een levende deur tot de levende God. Dat is Jezus Christus alleen: “niet het offer dat ik breng, niet de tranen, die ik pleng, schoon ik ganse nachten ween, kunnen redden, Gij alleen” (Gezang 174)! Er is geen vervanging voor de persoonlijke, levende verbinding met de levende Here door geestelijke geboorte uit God en persoonlijke bekering. Als er iemand was, die wist hoe “op vlees vertrouwen” er uit kan zien en tot eigenroem leidt, is het wel de apostel Paulus. Maar dat alles achtte hij na zijn bekering tot de Here Jezus “tot schade”. Ja, hij gaf zelfs alles prijs “om Christus te mogen winnen” (Fil. 3:4b-14).

“niet uit de wil van een man”

God is soeverein. God heeft het exclusieve recht om ons te zeggen hoe Hij wil dat zondaars Zijn kinderen kunnen worden: door Zijn (geschreven) Woord en Geest, door christocentrische verkondiging, waarbij het kruis centraal staat. Alleen daarop kan Zijn zegen rusten. Toch menen veel christenen dat dat ‘nu niet meer werkt’ of althans ‘niet genoeg’ is ‘in deze tijd’. ’Naar de wil van christenmensen’ moet men nu gebruik maken van management- en verkoopmethoden, van psychologische technieken en vooral van moderne muziek naast film, drama, theater, pantomime. Ook moeten genezings- en bevrijdingsdiensten georganiseerd worden. Naar ‘de wil van christenmensen’ moet de verkondiging op behoeften van de mèns (antropocentrisch) georiënteerd, ‘klantvriendelijk’ en ‘laagdrempelig’ zijn … God voorschrijven hoe Hij geestelijke kinderen moet voortbrengen? Ook door suggestie of dwang kan niemand wedergeboren worden.

“doch uit God geboren zijn”

“Gijlieden”, zei de Here Jezus tot Nicodémus, een ‘kind van Abraham’, “moet van Boven (wederom) geboren worden” (Joh. 3:7). De afstamming van Abraham was en is dus onvoldoende. Ook wat uit joods, protestants of rooms katholiek ‘vlees’ geboren is, is en blijft immer ‘vlees’!

“Uit God geboren worden” laat het voor de mens passieve, goddelijke aspect zien. In Joh. 1:12 zien wij de menselijke verantwoordelijkheid in de werkwoorden “Hem (de Here Jezus Christus) aannemen” en “in Hem geloven”, d.w.z. het vertrouwen alleen op Christus en Zijn werk stellen en in geloof het hele leven aan Hem uitleveren, opdat Hij voortaan de algehele regie heeft.

In Joh. 3:16 laat de Here Jezus Zelf beide aspecten zien: God heeft Zijn eniggeboren Zoon gegeven. God is altijd de Eerste, de Initiatiefnemer. Maar: “opdat ieder, die in Hem gelooft … eeuwig leven hebbe”. God heeft Zijn Zoon gegeven. Het menselijke antwoord op Gods Geschenk betekent “allen, die Hem (Christus)aangenomen hebben, heeft Hij (God) volmacht (Gr. exousia) gegeven om kinderen Gods te worden” (Joh. 1:12).

Het persoonlijke, bewuste en in geloof aannemen van de gekruisigde, opgestane, verheerlijkte en wederkomende Here Jezus Christus als Gods onverdiende geschenk is overeenkomstig Joh. 1:12-13 de voorwaarde om Gods kind te worden. Een bijbelse léér over Christus is weliswaar belangrijk. Maar het aannemen van een Christologie maakt iemand niet tot een kind van God. Het gaat om het in geloof aannemen van de Persoon van de Here Jezus Christus Zelf!

Ook de apostel Paulus verbindt de beide aspecten met elkaar: “Want door genade zijt gij behouden door geloof en dat (Gr. touto, onzijdig, slaat op behouden ziin, niet op geloof, Gr. pistis, vrouwelijk) is niet uit uzelf, (maar) het geschenk van God, opdat niemand roeme” (Ef. 2:8).

Oproep tot bekering – een bijbelse zaak?

De Bijbel spreekt niet alleen over Gods grote geschenk: de Persoon van Jezus Christus die wij in geloof moeten aannemen, maar ook over bekering. Het begrip bekering en de oproep daartoe is geen uitvinding van bepaalde christenen, maar van God Zelf. Jezus Christus begon Zijn openbare dienst met de oproep: “Bekeert u” (Mat. 4:17). Daarom riepen ook de apostelen op tot bekering. Op zich is de oproep tot bekering dus een volkomen bijbels legitime zaak.

Adam had zich bij zijn ongehoorzaamheid tegenover Gods Woord van God àfgekeerd. Later riep God Israël tot Zijn uitverkoren volk om Hem toe te behoren en Hem te dienen. Maar hoe vaak keerde het volk God de rug toe. Hoe vaak moest God daarom nota bene Zijn eigen volk – niet heidenen – oproepen zich om te keren, zich te bekeren ván hun eigen weg tót Hem!

“Wij allen” dwalen als schapen en gaan van nature onze eigen weg, de brede weg die ten verderve leidt. Om op “de smalle weg” te komen die Jezus Christus is en ten leven leidt, moet ieder zich omkeren, d.i. zijn eigen weg verlaten, de rug toe keren, en de “smalle weg” betreden.

“De goddeloze verlate zijn (eigen) weg .. en hij bekere zich tot de Here (Jes. 55:6-7).

De apostel Petrus roept al in zijn allereerste prediking op tot bekering, en wel nota bene de vrome joden op het oorspronkelijk joodse pinksterfeest in Jeruzalem, centrum van religieus jodendom (Hand. 2:38; vgl. 3:19: 5:31). Waarom? Petrus herinnerde zich de opdracht van de Here Jezus aan Zijn discipelen vlak voor Zijn Hemelvaart dat zij alle volken bekering en vergeving van zonden in Zijn naam moeten verkondigen, te beginnen in Jeruzalem (Luk. 24:47).

“Alle mensen overal”

Ook de apostel Paulus riep Joden en heidenen (Grieken) op om zich te bekeren (Hand. 14:15; 20:20-21). Waarom deed hij dat?

In de eerste plaats, omdat bekering Gods wil is met het oog op het laatste oordeel: “God dan verkondigt … heden alle mensen overal dat zij zich moeten bekeren, omdat Hij een dag bepaald heeft, waarop Hij de aardbodem rechtvaardig oordeelt” en wel door Jezus Christus (Hand. 17: 30-31). De Redder is later de Rechter. Persoonlijke, bewuste bekering tot God in Jezus Christus is dus de enige mogelijkheid om aan het eindoordeel te ontkomen. Zo ernstig is de verkondiging van bekering in Gods oog!

Als God zegt “alle mensen overal”, dan bedoelt God ook alle mensen overal – zowel alle mensen buiten de kerk als binnen de kerk, dus ook theologen, predikanten, voorgangers, kerkeraadsleden, diakenen, jeugdleiders en kinderclubleidsters – ook in Nederland. Waarom eigenlijk doen we op dit essentiële punt niet wat God zegt, maar bidden wel in het Onze Vader: “Uw wil geschiede” ?

Bekering – waarvan?

In de tweede plaats is Paulus door de Here Jezus geroepen om bekering te verkondigen. Daarbij gaf de Here als het ware Zijn model van verkondiging en pastoraat in evangelistische zin met als doel dat iemand zich bekeert ván – tót, zich afkeert van en toekeert naar (Hand. 26:18-20).

De belangrijke en zeer verantwoordelijke taak van de apostel Paulus én van iedere gelovige is: de ogen te openen door Gods Woord. Ieder mens is immers geestelijk blind voor Gods heiligheid en gerechtigheid alsook voor zichzelf, zijn positie tegenover God (“in Adam”) en zijn innerlijke toestand (zondaar, niets goeds in hem, verloren, onder Gods toorn enz.). Daardoor kan iemand een boodschap van ‘God heeft je lief’ en ‘Jezus stierf voor je’ wel interessant en aardig vinden. Maar hij beseft niet waarom. Ze treft niet het geweten en leidt niet tot verbrokenheid voor God, niet tot berouw en daarom niet tot bijbelse bekering – met alle gevolgen van dien.

De ogen moeten geopend worden waarvan men zich in concreto in het eigen leven moet afkeren – ook van dwaalleringen, van wereldse, verslavende, perverse en occulte praktijken (bv. in de muziek, op internet, bij computerspelletjes, bij bepaalde methoden van diagnostiek, genezing en geneesmiddelenbereiding).

Bekering – tot wie?

Zich afkeren van bepaalde vormen van duisternis en zondenbelijdenis zijn natuurlijk goed. Maar op zich is het geen bijbelse bekering, als de persoonlijke, bewuste en totale overgave aan God in Jezus Christus, de Here ontbreekt. Een bijbelse bekering is het al evenmin, als men zegt, Jezus als Heiland te hebben aangenomen, maar men zich daarbij niet meteen radicaal van het oude leven met de oude levensstijl heeft áfgekeerd.

Bijbelse bekering moet altijd uit twee aspecten bestaan, namelijk: ván – tót en wel tegelijkertijd. Anders is men niet tot een werkelijke bekering gekomen, maar tot een pseudobekering en bedriegt men zichzelf. Als niet beide kanten van dezelfde medaille verkondigd wordt – ook in het jeugdwerk – wordt de medemens bedrogen.

Wij zagen reeds dat Joh. 1:12 spreekt over het aannemen van “Hem”, dat is de Here Jezus Christus Zelf. Eigenlijk lezen wij niet van een oproep om Jezus als Heiland aan te nemen. Reeds in Luc. 2:11 laat deze eerste evangelistische boodschap duidelijk zien dat de Heiland de Here is.
Daarom schrijft Paulus: ”Wij prediken Christus Jezus als Here” (2Kor. 4:5). Heiland en Here zijn niet van elkaar te scheiden: de Heiland wil de heerschappij hebben over alle facetten van het leven dat Hij redt en wel onmiddellijk bij de bijbelse bekering. Jezus Christus moet Heer zijn vanaf de bekering. Waar Jezus geen Heer is, daar kan Hij ook geen Heiland zijn en is er eigenlijk geen sprake van een bijbelse bekering – een gevaarlijke situatie. Het gaat ook in Joh. 1:12 om de gehele Christus in al Zijn ambten en niet om een selectie daarvan naar gelang het ons uitkomt.

Bekering – vergeving

Christus’ evangelistische opdracht aan Paulus hield dus in om de ogen te openen, opdat de mensen zich zouden bekeren, “opdat zij vergeving van zonden … zouden ontvangen”. Blijkbaar hangen bijbelse bekering en vergeving nauw samen zoals bekering ván – tót niet van elkaar te scheiden zijn. Of wij ons realiseren dat vergeving niet ‘los verkrijgbaar’ is, niet zonder voorafgaan – de bijbelse bekering ván het eigenmachtige oude ik – leven tót God in Jezus Christus?

Als wij denken en zeggen: ‘Hoofdzaak vergeving van zonden’ misleiden wij ons zelf en anderen. God heeft Zijn Zoon gegeven, opdat wij in Hem eeuwig leven ontvangen en niet verloren gaan. Hoofdzaak is dus Jezus Christus Zelf en niet één van de geestelijke zegeningen die God in Hem gegeven heeft (Ef. 1:3). “Wie de Zoon heeft, heeft het leven; wie de Zoon van God niet (aangenomen) heeft, heeft het leven niet “ (1Joh. 5:11-12). Wie zich op bijbelse wijze bekeerd en dus de Here Jezus Christus aangenomen heeft, heeft alles in Hem, o.a. Gods vergeving, als wij onze zonden die ons bewust zijn, belijden (1Joh. 1:9).

Christenen – kinderen van Jezus?

De Bijbel spreekt uitsluitend van “kinderen van God” (o.a. 1Joh. 3:1-2) door de geestelijke geboorte uit God –niet door geboorte uit Jezus Christus. Nooit heeft de Here Jezus Zijn discipelen aangesproken met ‘Mijn kinderen’. Integendeel. Hij leerde hun in het “Onze Vader” tot God te bidden – niet tot Zichzelf.

Lezen of horen we van een ‘boodschap van Jezus’ die zegt: ‘Mijn zoon’, ‘mijn dochter’ of ‘mijn kinderen’, dan is het duidelijk dat daar, waar geen bedrog van mensen, “een andere Jezus”, een “valse christus” in het spel is.

In het kinderwerk moeten onze uitdrukkingen bijbels zijn en blijven. Daarom moeten wij niet vragen: “Wil je een kindje van de Here Jezus worden?” of zeggen: “Dank de Here Jezus dat je Zijn kind bent”. Dat zijn ze niet en kunen het ook niet worden.

Alle ongelovigen – kinderen van de duivel?

In de strijdgesprekken van de Here met Farizeeën en andere geestelijke leiders springen twee dingen in het oog: Zij hebben moordplannen, willen Hem grijpen en doden (Joh. 7:19,23,30, 32; 5:18) en ze liegen, zeggende: “Hij heeft een demon” (Joh. 8:48,52; 10:52; NBG onjuist: Hij is bezeten). Dáárin was déstijds dé moordenaar en leugenaar (Joh. 8:44), de duivel, van déze joods-geestelijke leiders de vader. Dat te generaliseren en op grond daarvan ‘bevrijdingspastoraat’ toe te passen, ‘opdat’ de ongelovigen zich kunnen bekeren, is volslagen onbijbels en niet ongevaarlijk. De Zoon van God werd Zoon des mensen, opdat mensen kinderen Gods kinderen kunnen worden!

Wie hebben de meeste invloed op de kinderen/jongeren: de formele opvoeders (gezin/kerk/school) of de informele opvoeders (leeftijdsgenoten en massamedia)? Enkele statistieken met verrassende conclusies en uitdagingen.

B&O magazine, dec. 2003, door drs. R.H. Matzken
Om te beginnen is daar het onderscheid tussen de formele opvoeders: gezin/kerk/school en de informele opvoeders: de peergroep (leeftijdsgenoten) en de media. Wanneer de puberteit begint, zijn beide groepen al minstens even groot, soms al veel eerder.

Er zijn gelukkig nog plaatsen waar gezin, school en kerk nog op elkaar afgestemd. Maar dikwijls is dat niet meer zo en wordt het standpunt van het gezin door de andere formele opvoeders: de kerk en de school niet bevestigd, soms zelfs tegengesproken,

Veel belangrijker is de vorming die kinderen al op jonge leeftijd krijgen van hun vriendjes en klasgenoten, wat we vanuit het Engels aanduiden als ‘de peergroep’. En niet te vergeten, de media, van Harry Potter tot het Internet.

Een voorbeeld. Een moeder belt ons op: “Mijn zoontje van vier zit de hele dag achter de computer, spelletjes doen. Wat vindt u daarvan?” Ons antwoord luidt: “Om te beginnen nogal eenzijdig. Een jongen moet ook buiten spelen, vriendjes hebben, om zich te ontwikkelen. Maar vertelt u eens: wat voor spelletjes doet hij met de computer?” Waarop het antwoord komt: “Dieren doden met de computer.” Als het bloed over het scherm loopt, krijgt de speler krachtpunten waarmee hij ingewikkelder opdrachten kan uitvoeren. U moest eens weten wat een jongen van vijf dan al in zijn mars heeft, de hele occulte catechismus die hij ook kan toepassen! Dus antwoorden wij: “Als hij zeven jaar is, doet hij het zonder computer. En als hij een tiener wordt, zijn dieren niet meer voldoende.” Daar keek zij dan wel even van op, en terecht! Meer hierover leest u in het Occult zakwoordenboek, zojuist in derde druk verschenen.

Hieronder volgt de impressie van de moeders (aantal ingevulde formulieren 42)

Formele opvoeders	0 – 3	4 – 6	7 – 9	10 – 12	13 – 15	16 – 18
Gezin	100%Geborgenheid	70%Geborgen Voorbeeld	40%Weerbaar Voorbeeld	30%Weerbaar Voorbeeld	22½% Weerbaar Voorbeeld	17½%            Voorbeeld
Kerkelijke gemeente			5% Regels Kennis	7½%Regels Kennis	7½%Kennis Regels	7½% Kennis Regels
School/beroep		10%Sociale Contacten	20% Kennis Vorming	20%Kennis Vorming	20%Kennis Vorming	20%Kennis Vorming
Totaal formeel	100%	80%	65%	57½%	50%	45%

 

Informele opvoeders	0 – 3	4 – 6	7 – 9	10 – 12	13 – 15	16 – 18
Peergroep (leeftijdsgenoten, de straat)		10%Sociale Vorming	20%Sociale Vorming	25%Sociale Vorming	30%Sociale Vorming	32½%Sociale Vorming
Massamedia(waaronder Internet)		10%Wereld Oriëntatie	15%Wereld Oriëntatie	17½% Wereld Oriëntatie	20%Wereld Oriëntatie	22½%Wereld Oriëntatie
Totaal informeel		20%	35%	42½%	50%	55%

Vaak kijken de ouders hiervan op, maar in veel gevallen hebben de informele opvoeders al aan ’t begin van de puberteit tweemaal zo veel invloed als de formele opvoeders bij elkaar.
Gewetensvormers en gewetensschenders 
Vanaf het zesde jaar loopt het aandeel van het gezin al sterk terug. Daarom moet de opvoeding thuis gericht zijn op bijbelse waarden en normen, om kinderen weerbaar te maken tegen invloeden van buitenaf. Zodra kinderen onder invloed van anderen komen, wordt opvoeding een strijd, een ‘battle for the mind and for the heart’. In Amerika wordt die strijd alleen al door de evolutietheorie voor driekwart van de jeugd gewonnen! En de neigingen van het hart worden voor het merendeels al gericht (= ontwricht) door de porno-industrie en andere uitingen van hedendaags hedonisme (genot is het hoogste levensdoel).

Van jongs af aan staan onze kinderen dan ook tussen ‘gewetensvormers’ en ‘gewetensschenders’. Soms hebben ouders daarbij de steun van hun school, vaak ook niet. Soms kan de christelijke gemeente hen erin bijstaan, maar dikwijls heeft het onderwijs daar geen hoge prioriteit. Niet zelden voelen ouders zich daarin helemaal alleen staan. Wat zouden wij onze kinderen graag die strijd besparen tot zij bijvoorbeeld 12 jaar zijn! Maar helaas, zo is de wereld niet (meer). Wij staan nu eenmaal in de strijd en die gaat ook aan onze (jonge) kinderen niet voorbij. Hiervoor verwijzen wij naar enkele van de EDUkaternen van Bijbel & Onderwijs:
* Opvoeden tot weerbaarheid vanuit het Evangelie
* Geloofsopvoeding in de 21^e eeuw.
Geloofsopvoeding in de 21^e eeuw
Mijn leraar pedagogiek in Amerika schreef het boek: ‘How should we then Educate?’ In die titel zullen veel ouders zich herkennen, die vaak zelf geen een bijbelse geloofsopvoeding hebben gehad. “U zegt wel dat wij het Evangelie aan onze kinderen moeten doorgeven, maar wat doen wij nu als wij dat zelf niet persoonlijk kennen?” Geloofsopvoeding begint dus met de ouders zelf. Alleen dan bent u geloofwaardig en relevant, zodat uw kinderen – en later uw tieners – het van u willen aannemen en gemotiveerd zijn het zich persoonlijk eigen te maken.

De woorden van Paulus in 2 Timotheüs 3:15-17 zijn van toepassing op allen die vanuit de Bijbel hun kinderen/leerlingen willen onderwijzen in de navolging van Christus. Om te beginnen om hen de weg der verlossing te leren kennen, door het geloof in Jezus Christus (vs 15). Sinds ruim tien jaar gebruiken enkele tientallen scholen de godsdienstmethode ‘De Bijbel in de Basis’ (TORAH, EVANGELIE, PROFETEN en APOSTELEN), met de drievoudige doelstelling:
* de Bijbel leren kennen
* vertrouwd raken met bijbelse waarden en normen
* vormen van een bijbels wereldbeeld en een christelijke levensstijl.

In vs 16 noemt Paulus nog meer punten op waarvoor de Bijbel ‘nuttig’ is. Hiermee raken we aan de kern van de geloofsopvoeding in de 21^e eeuw, namelijk om vanuit een openheid jegens de leefwereld van de kinderen weerstand op te bouwen vanuit Gods Woord. Daarmee kunnen we om te beginnen de invloed van de ‘informele opvoeders’ verminderen, maar onze kinderen worden ook toegerust om voor hun geloof ‘uit te komen’ in een wereld die niet zozeer vijandig als volslagen onwetend is!

Waar is onze opvoeding op gericht?
Daarom zetten wij de doelstellingen van de christelijke opvoeding nog eens op een rijtje. Voor gezin, kerk en school, en vaak als alternatief voor de peergroep of de media:

Waarom zou dit onmogelijk zijn? Wij hebben een God die zich specialiseert in het onmogelijke. Dat moet onze jeugd toch zeker aanspreken. Ga er dan voor!!

Beknopte kenmerken van antroposofisch onderwijs en of een christen hieraan kan deelnemen.

Van tijd tot tijd bereikt ons het verzoek om informatie over Rudolf Steinerscholen. “Als bijbelgetrouwe christenen weten we dat er veel niet goed is in deze vorm van onderwijs. . . Graag zouden wij wat meer informatie ontvangen, speciaal vanuit het standpunt van christenen.” 
Wij staken ons licht op bij een leraar, die al jaren op een Vrije school lesgeeft en bij een christen die zelf de hele Vrije school heeft doorlopen en noteerden enkele wezenlijke kenmerken van het antroposofisch onderwijs.

Iedere dag begint met een spreuk waarin de verbondenheid met de aarde en het goddelijk wezen van de natuur wordt uitgedrukt… “ik schouw diep in de ziel, waar de mens de geest een woning geeft.”

Rudolf Steiner leert je eigen goddelijke natuur te ontplooien en daar uitdrukking aan te geven. Dit gebeurt vooral bij het bewegingsonderwijs (euritmie) en bij het schrijf- en tekenonderwijs (bijvoorbeeld mandala’s en lemniscaten).
De geest wordt ontplooid door allerlei soorten mythologische verhalen, met name uit het boeddhisme en het hindoeïsme. Jammer genoeg leent de Bijbel zich daar niet zo voor, die is niet mystiek genoeg… hoewel de uitgever Christofoor veel bijbelse verhalen tot mystiek heeft bewerkt.

Wij hopen dat u door dit beknopte antwoord inzicht krijgt in de gevaren van de Rudolf Steiner scholen. Zelf constateren wij hoezeer het gedachtegoed van deze scholen zich steeds meer naar andere scholen verbreidt. Zo herkennen wij in de methode Schrijfdans diverse technieken van concentratie voor lichaam en geest. Beslist niet waardevrij dus, maar ‘spirituele uitingen’ van een leer die haaks staat op het christelijk geloof.

 

Het begrip waarden is niet meer voor iedereen duidelijk. Wat voor de één waarden zijn, noemt de ander onwaarden, en omgekeerd. B&O geeft aan volgens welke bijbelse criteria waarden kunnen worden opgebouwd.

Dit is een samenvatting van de toespraak die drs. J. J. Bakker op 11 juni 1998 hield voor de ledenvergadering van Bijbel & Onderwijs te Amersfoort.
Inleiding
Veel opvoeders, ouders, schoolbestuurders en leerkrachten verkeren in onzekerheid over de waarden en normen die zij aan hun kinderen moeten meegeven. Die onmacht is vaak richtinggevend voor de opvoeding. In de tijd dat de zuilen afbrokkelden, werden de eerste geluiden gehoord over een gebrek aan vormend vermogen in het onderwijs. Waar het relativisme ingang vond, is de morele ontwikkeling in de hoek terechtgekomen van de persoonlijke opinie, het individuele geweten, kortom van de keuzevrijheid.

Nu zijn waarden en normen niet zomaar uit de lucht komen vallen. Het zijn kristallisaties van het cultureel erfgoed, belangrijk voor mens en maatschappij. Ze beïnvloeden elke dag en elk moment het denken en doen van mensen. Wat mensen denken (hun ideeën, opvattingen, meningen over iets) komen we tegen in het begrip waarden: opvattingen over wat goed, juist en nastrevingswaardig is. Wat mensen doen, komen we tegen in het begrip normen: globaal geformuleerde gedragsvoorschriften.

Het grote probleem hierbij is dat mensen heel verschillend denken over wat goed en nastrevingswaardig is. Wat de één goed noemt, noemt de ander slecht. Wat de één als norm verheft, hoeft niet per definitie voor de ander te gelden. Hiermee zitten we in de kern van ons onderwerp. Wat de één waarde noemt, is voor de ander onwaarde.

Spanningsveld
De profeet Jesaja schetst bovenstaand spanningsveld in hoofdstuk 5, wanneer hij zijn zesvoudige wee uitspreekt. In vers 20 meldt hij: “Wee degenen, die het kwade goed heten en het goede kwaad; die duisternis tot licht stellen en licht tot duisternis; die het bittere tot zoet *stellen en het zoete tot bitterheid!” Wat binnen de christelijke gemeenschap heel lang vanzelfsprekend was, is dat nu niet meer. Wanneer in een conflict over identiteit iemand zich beroept op de Bijbel (zoals dit in de statuten van veel scholen voorkomt), is het antwoord vaak: “Dat is uw inzicht, wij denken daar anders over.” De vroeger vrij algemeen aanvaarde Bijbelse normen vallen weg, want in deze postmoderne tijd mag iedereen zijn eigen authentieke waarden en normen uitvinden. Wanneer het licht verdwijnt, treedt al gauw de schemering en duisternis in. Daarin valt ook de weerstand tegen vreemde invloeden weg en neemt men al gauw zijn toevlucht tot allerlei dwalingen. Daarbij vallen enkele zaken sterk op:

1. De invloed van de media, met name de elektronische media: televisie, computer en internet. Achter de computer surfen op internet en de werkelijkheid beleven als ‘virtual reality’. Dit laatste betekent dat de gebruiker met behulp van de computer zich zijn eigen werkelijkheid schept. Een voorbeeld is de tekening van een huis dat in drie dimensies wordt afgebeeld en waarin de gebruiker kan ‘rondwandelen’ om op die manier zijn nieuwe leefomgeving te beleven. Veel kinderen voeren in hun computerspelletjes allerlei opdrachten uit (zoals ‘dieren doden met de computer’). Iedere geslaagde poging levert punten op die worden omgezet in kennis, wijsheid en energie, waarmee de volgende (moeilijker) opdracht wordt uitgevoerd.

2. In dialoog met de wereldreligies werken aan een nieuwe wereldethiek. Hierbij wordt de bron, de Bijbel, vervangen door het doel, een voor allen leefbare wereld. Veel scholen hebben godsdienstonderwijs vervangen door ‘levensbeschouwelijke vorming’. In een schoolgids van een christelijke school las ik onlangs de volgende passage: “Een kind moet leren betekenis te geven aan de werkelijkheid door het opwekken van een spirituele levenshouding. Vanuit een persoonlijke aandrang op zoek gaan naar Iets of Iemand groter dan jezelf en hiermee zin verlenen aan de eigen ervaringen.” Dat is puur New Age-denken. Bij dezelfde school las ik bij het vak gymnastiek “… dat kinderen via yoga en transcendente meditatie tot zichzelf moeten komen en zo het goddelijke in hen weten te onderkennen en dat in te zetten voor hun dienst aan de medemensen.” Daarmee belanden we bij het volgende punt.

3. Beschikken over ‘kosmische energieën’. Sinds 1990 zijn allerlei zaken uit de psycho-therapie (vooral van het Jung-denken) het onderwijs binnengeslopen. De ingang was vaak de zorgkant van het onderwijs: door middel van remedial teaching om leer- en gedragsproblemen te verhelpen. Dit klemde des te meer bij het grote aantal kinderen waarvoor dit gold, als gevolg van het project ‘Weer Samen naar School’ (WSNS).

Naderhand zijn deze psycho-technieken uitgebreid tot het reguliere onderwijs. Onder de verzamelnaam Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) maken kinderen, in een staat van trance, een ‘reis naar binnen’ met als doel: in contact te komen met hun eigen ‘spirituele bronnen van wijsheid, kennis en energie’. Tal van kinderboeken (gepropageerd tijdens de Kinderboekenweek) maken de kinderen hiervoor rijp en sommige lees- en schrijfmethoden spelen hierop in door gebruik te maken van spirituele technieken.

Dwarsliggen als missie
Dit klimaat vergt van ons een andere instelling dan zich als team(lid) conformeren aan datgene wat algemeen wordt aangeprezen. Het vergt een kritische instelling die kan leiden tot non-conformisme en dwarsliggen. Dat roept een aantal vragen op, die voor velen nieuw zijn en uiting geven aan onze “Bezwaren tegen de geest der eeuw”, zoals:

• Hoe gaan we binnen de christelijke school om met die paradox van conformisme en non-conformisme?
• Hoe stelt een christen-leerkracht zich op die wil uitkomen voor Bijbelse waarden en normen?
• Hoe bestrijden we invloeden die haaks staan op de waarden en normen die we als christen willen uitdragen?

Dwarsliggen in dit verband kan gezien worden als een missie. Handen en voeten geven aan de pedagogische opdracht van het onderwijs betekent tegenwoordig veel dingen weren om de kinderen te beschermen tegen verleidingen die in de opleidingen niet behandeld zijn (zie Deut. 32:17b). Ja, in deze tijd moet om een begrip als ‘geborgenheid’ gestreden worden!

Spiritual character
In één van de toespraken tijdens zijn recente verblijf in Nederland riep de Jood Lance Lambert op te ageren op de verleidingen die op ons afkomen. Één van de zaken die hiervoor nodig zijn, is ‘spiritual character’, ook en vooral in de christelijke opvoeding en bij het onderwijs.

In een eerder gehouden verhaal over waarden en normen riep ik op tot verdieping van het beroepsprofiel van de groepsleerkracht bij het basisonderwijs. Naast de leerkracht als pedagoog, didacticus, teamlid en contactpersoon naar buiten, pleit ik voor de leerkracht als counselor. Onder dit laatste moet verstaan worden “hij/zij die beroepshalve of op basis van aanstelling de kinderen belangrijke zaken probeert bij te brengen als het gaat om hun geestelijk, verstandelijk, lichamelijk en maatschappelijk-sociaal welzijn.”

Conclusie
1. Ouders, weest u zich bewust van wat er op school met uw kinderen gebeurt. Luister goed naar wat uw kind vertelt en stelt u zich op de hoogte wat de school hen aanbiedt.
2. Leraren, neem niet voetstoots aan wat als ‘vernieuwing’ wordt aangeboden. Toets alles, niet alleen aan het (vermeende) resultaat, maar vooral aan de Schrift.